Nu de dagen weer korter en donkerder worden, klinkt het idee van een winterslaap erg aantrekkelijk. Een winterslaap bij dieren is echter niet hetzelfde als diep wegkruipen onder je dekens. Hoewel de naam anders doet vermoeden, slapen dieren niet altijd tijdens een winterslaap: het is een overlevingsmechanisme.
Minder actief
Winterslaap is een toestand waarbij de fysiologische activiteit vermindert. Hierbij kunnen de lichaamstemperatuur, hartslag, ademhaling en stofwisseling tot minder dan vijf procent van de normale activiteit verminderen. Op deze manier kunnen de dieren energie besparen. Tijdens periodes van weinig voedsel of extreme kou of warmte, kunnen bepaalde dieren in de staat komen die wij winterslaap noemen. De duur van de winterslaap verschilt per dier en periode. Beren zijn over het algemeen de meest bekende winterslapers, maar er zijn veel meer dieren die deze overlevingsstrategie gebruiken.
Te koud of te warm
Hoewel de winterslaap vaak als seizoensgebonden wordt gezien, zijn er ook dieren die in de toestand van een winterslaap komen om zich tegen extreme warmte te beschermen. Bijvoorbeeld bepaalde slakken, die zowel bij hele koude als bij hele warme temperaturen op deze manier hun energie besparen. De boskikker, bijen, lieveheersbeestjes, vleermuizen, en bepaalde schildpadden en slangen beschermen zich met een winterslaap tegen kou. Bij de boskikker kan het hart zelfs stoppen met kloppen en beginnen er kleine ijskristallen te ontstaan in zijn bloed. Dit verdwijnt weer als de temperatuur stijgt.
Bescherming
Temperatuur hoeft niet altijd de reden tot winterslaap te zijn. Sommige soorten houden een winterslaap om een periode met een voedseltekort te overbruggen. Ook bescherming kan een rol spelen. Thomas Ruf, professor in diergeneeskunde aan de Universiteit van Veterinaire Geneeskunde in Wenen, stelt dat tijdens een winterslaap een dier geen bewegingen en geluiden maakt, waardoor je als prooidier moeilijker te vinden bent door roofdieren. Met zijn werk heeft Ruf aangetoond dat dieren een vijf keer grotere kans hebben om per maand te sterven wanneer ze geen winterslaap houden.
Katmaki’s
Marina Blanco, postdoctorale onderzoekster bij het Duke Lemur Centrum in Durham, Noord-Carolina, bestudeert katmaki’s. Katmaki’s zijn de enige primaten die een regelmatig schema volgen wanneer ze hun winterslaap houden. Het onderzoek naar de winterslaap van katmaki’s laat zien dat de meeste fysiologische functies tijdens een winterslaap extreem worden vertraagd of helemaal gestopt, maar dat het zenuwstelsel af en toe geactiveerd moet worden om aan bepaalde fysiologische eisen te voldoen. Waarom ze af en toe wakker moeten worden is niet bekend. Sommige denken dat dit het immuunsysteem actief houdt zodat ze beschermd zijn tegen ziektes, anderen denken dat ze wakker worden om weer verder te kunnen slapen.
“Tijdens de winterslaap verminderen ze hun hartslag van meer dan 300 slagen per minuut naar minder dan 6 slagen per minuut. Ook nemen ze soms, in plaats van om elke seconde, een keer in de tien minuten adem.”
Dit is heel anders dan slapen, waarbij onbewuste functies zoals bijvoorbeeld ademen nog steeds worden uitgevoerd.
Bronnen: National Geographic, MNN, The Royal Society Publishing ©Animals Today Lisa van Leeuwen
