Het spreekwoord: ‘hij heeft een olifantengeheugen’, komt niet uit de lucht vallen. De olifant hoort namelijk bij de intelligentste dieren, samen met de dolfijn en de mensaap. Olifanten lijken meer op mensen dan je denkt. Ze zijn sociaal; ze leven in groepen, treuren om hun doden en kunnen met elkaar communiceren. Ook zijn ze zich van zichzelf bewust. Ze herkennen zichzelf zelfs in de spiegel.
Er leven drie soorten olifanten op de wereld. De bosolifant en de savanneolifant in Afrika, en de Indische olifant in Azië. Vroeger waren er meer soorten, maar die zijn door de jaren heen door mensen verdreven uit hun leefgebied. De olifanten die er nog zijn leven in bossen, vlaktes en savannes van parken en beschermde gebieden.
Kudde
Olifanten leven in groepen, zoals meer sociale dieren. Echter, er is een opmerkelijk feitje aan olifantenkuddes. Ze bestaan namelijk enkel uit vrouwtjes. Mannetjes moeten op hun 10e uit de groep, want alleen vrouwtjes mogen blijven. De mannetjes trekken alleen verder, of sluiten zich aan bij een kleine groep met andere mannetjes. Aan het hoofd van elke kudde staat de matriarch. De anderen in haar kudde zijn zussen, dochters, nichten, kleindochters en kleinzoontjes van haar.
Sociaal
Vroeger dacht men dat dieren geen gevoelens hadden zoals mensen. Dieren hadden slechts een instinct, maar geen emotie. Gelukkig is dat inmiddels achterhaald door onderzoekers. Olifanten hebben zelfs elke emotie die mensen ook hebben. Ze voelen vreugde, verdriet, woede, en zelfs verliefdheid. Olifanten helpen elkaar, ook al brengen ze zichzelf daarmee in gevaar. Maar het gaat nog verder; als er een familielid overlijdt, leggen ze takken en bladeren over het overleden dier, alsof ze hem willen begraven.
Misbruik
Maar hun intelligentie heeft ook een keerzijde. Mensen maken misbruik van de intelligentie om olifanten in te zetten als circusdier. In Azië worden veel olifanten ingezet in het toerisme om geld mee te verdienen. Olifantenritjes, olifantenshows waarbij zij moeten schilderen, dansen en zelfs voetballen. Olifanten kunnen zich nare gebeurtenissen herinneren uit het verleden, en dit is waar mensen op inspelen. In Thailand gebeurt dit met de Phajaan Ceremonie: een eeuwenoude traditie waarbij de ziel van de olifant gebroken wordt, zodat zijn trainer (de mahout) controle heeft over de olifant. Met pijnprikkels wordt hij als baby getemd; er gaat veel geweld en mishandeling mee gepaard. Veel olifanten overleven de marteling niet.
Zodra de olifant onderdanig is, wordt hij jarenlang getraind. Als baby belandt hij in een circus, dat werkt goed bij het publiek. Als hij ouder is, werkt hij in een trekkingskamp. De olifanten zijn onderdanig aan de mahout, omdat zij zich elk leed nog kunnen herinneren. Ze zullen uit angst alles doen wat hen wordt gevraagd. Uitgebreide informatie lees je in ons artikel Olifantenritjes: geen goed idee.
Voor Afrikaanse olifanten is de grootste bedreiging de enorme vraag naar ivoor. De slagtanden worden als luxeproduct voor ontzettend veel geld verkocht, waardoor stropers massaal olifanten doden. Gehele kuddes worden in een keer gedood om hun waardevolle slagtanden, en de cijfers liegen er niet om. Uit Amerikaans onderzoek bleek dat stropers tussen 2004 en 2014 tachtig procent van alle bosolifanten in Gabon hebben gedood. Omgerekend zijn er 25.000 olifanten omgekomen in Minkebe Nationaal Park, één van de weinige plekken in Afrika waar nog bosolifanten leven.
Het wordt olifanten moeilijk gemaakt om te blijven bestaan. In 1930 waren er naar schatting 5 miljoen Afrikaanse olifanten, nu nog maar 200.000. in Azië is dit aantal van 200.000 gedaald naar 25.000. In bepaalde landen, zoals Vietnam, leven er nog maar een paar honderd.
Bronnen: WNF, International Fund for Animal Welfare, olifanten.org ©Animals Today Varja Dijksterhuis
