WDdTU: Zeeleeuwen in circussen 

Op 29 oktober 2012 maakten Diederik Samsom en Mark Rutte bekend het gebruik van wilde dieren in circussen te gaan verbieden. Inmiddels is het ontwerpbesluit van het verbod in een vergevorderd stadium. Begin november 2013 kondigde de staatssecretaris van Economische Zaken echter aan dat zij aanvullend onderzoek naar zeeleeuwen laat doen.

Om verschillende redenen is het belangrijk om geen uitzondering te maken voor zeeleeuwen wanneer wilde dieren in het circus verboden worden. Allereerst ondervinden zeeleeuwen in circussen structurele welzijnsproblemen, met name ernstige inperking van hun natuurlijk gedrag. Ook vanuit ethisch opzicht kan de exploitatie van deze dieren voor entertainment niet door de beugel. Zeeleeuwen zijn wilde dieren die als zodanig gerespecteerd moeten worden: het opsluiten, rondzeulen en kunstjes laten doen staat haaks op de erkenning van hun intrinsieke waarde.

Intrinsieke waarde
In de Nederlandse wet wordt de intrinsieke waarde van dieren erkend*19. Ook zeeleeuwen hebben een waarde die los staat van de gebruikswaarde voor de mens. Welzijnsaantastingen zijn niet geoorloofd, tenzij zij een redelijk doel dienen en proportioneel zijn aan dat doel. In het geval van circussen is dat redelijk doel er niet: circussen kunnen geweldige voorstellingen verzorgen zonder wilde dieren. Ook staan mensen allerlei andere vormen van entertainment ter beschikking. Dat betekent dat redelijkerwijs welzijnsaantastingen van wilde dieren voor dit doel niet te rechtvaardigen zijn.

Zeeleeuw achter tralies
Naar aanleiding van de discussie in de Tweede Kamer werd in een aangenomen motie (Waalkens/Cramer, Kamerstuk 28 286, nr. 117)*12 gepleit voor het verder ontwikkelen van een afwegingskader waarin ook de ethische aspecten van het gebruik van wilde dieren in circussen zou worden meegenomen. Mede in dit licht is op verzoek van de Kamer in 2009 door de Rijksuniversiteit Groningen een rapport opgesteld over de intrinsieke waarde van wilde dieren in performancepraktijken*26. Vanuit de intrinsieke waarde bezien, zo concluderen de onderzoekers, heeft een leven onder natuurlijke omstandigheden voor wilde dieren de voorkeur. Is dat niet mogelijk, dan dient die omgeving zo natuurlijk mogelijk te zijn. Op de schaal van ‘natuurlijkheid’ scoren circussen slecht.

Deze bevindingen sluiten aan op een studie van de Vrije Universiteit, Denken over dieren*3 in opdracht van het ministerie van Economische Zaken naar trends met betrekking tot mens-dierrelaties. Circusdieren komen hierin naar voren als categorie waarvoor het dierbelang veel zwaarder zou moeten wegen dan het mensenbelang.

Welzijnsaantasting
Het is niet mogelijk om zeeleeuwen op een zodanige manier in het circus te houden dat het past bij de behoefte van de dieren, vanwege hun biologische karakteristieken, hun zeer goed ontwikkeld sociaal gedrag, de vele transporten en de zeer gespecialiseerde behoefte voor bepaalde voeding en voor ruimte*7.

Zo zijn zeeleeuwen zeer intelligente en sociale dieren met een exceptioneel goed langetermijngeheugen*15. Een circusact bestaat over het algemeen uit twee tot vier dieren, terwijl zeeleeuwen in het wild doorgaans samenleven in grote, complexe gemeenschappen*14, waarbij de mannetjes harems hebben van soms wel twintig vrouwtjes*2, 17. Onderling komen gevechten voor om bijvoorbeeld de beste plekjes te bemachtigen aan land dicht bij het water*7. Individuele, subdominante zeeleeuwen kunnen in het wild vluchten of schuilen voor dominante soortgenoten*14. Het circus kan niet voorzien in deze natuurlijke behoefte.

Buitenbad zeeleeuw (2013/2014)Deze van nature actieve zwemmers worden in het circus in zeer kleine bassins gehuisvest. Met een oppervlakte van soms maar vijftig vierkante meter en een diepte van 1,2m voor twee tot vier dieren biedt het bad onvoldoende ruimte voor de leefwijze van zeeleeuwen. Het transportverblijf voor twee dieren is een kleiner dan negen kubieke meter (4X2,2X1)*16. Dit terwijl zij in het wild tochten maken van tot wel honderd kilometer per dag. Hierbij verblijven de dieren negentig procent van de tijd onder water op diepten van vijftig tot honderd meter*1. Een zeeleeuw kan duiken tot wel 247 meter diepte en daarbij tot bijna tien minuten onder water blijven*5. Het circus kan ook niet tegemoet komen aan deze natuurlijke behoeften van zeeleeuwen om te duiken, te jagen of vrijelijk te zwemmen.

In het circus ontbreekt het deze dieren aan natuurlijke stimuli. Naast het gebrek aan een complexe sociale structuur zorgt ook de huisvesting voor te weinig uitdaging. Een klein, glad waterbassin komt niet overeen met de rotsige, zanderige, ijzige of begroeide onderwaterwereld waar zij op jacht gaan voor hun voedsel. Het gebrek aan natuurlijke stimuli voor wilde dieren in gevangenschap kan zelfs leiden tot gestoord (stereotiep) gedrag*14.

Bij zeeleeuwen is stereotiep gedrag in de verblijven op het circusterrein en in de shows te zien aan het herhaaldelijk wiegen van de hals en kop – van links naar rechts of van voor naar achter*20, 21, 22, 23, 24, 25. Om deze bewegingen wordt vaak gelachen, omdat het net lijkt of de zeeleeuwen meedansen met de muziek. In realiteit is dit een uiting van stress, frustratie en verveling. Ook wanneer ze zwemmen is stereotiep gedrag waargenomen*23.

Zeeleeuw in circustrailer (2007)Naast stress, frustratie en verveling*14 lopen deze zoutwaterdieren in het circus ook andere gezondheidsrisico’s. Door ontoereikende voeding, slechte waterkwaliteit, een overvloed aan licht of een combinatie van deze factoren lijden veel zeeleeuwen in gevangenschap aan verschillende oogaandoeningen, zoals hoornvliesletsels, staar en lensluxaties*6.

Zeeleeuwen in gevangenschap worden veelal gevoed van bovenaf, waardoor zij gedwongen worden vaker richting het licht te kijken dan hun in het wild levende soortgenoten. Door het gladde oppervlakte en de vaak felle kleuren van hun bassin wordt er daarbij meer licht gereflecteerd naar hun ogen. Deze omstandigheden, waarbij de dieren aan een veel grotere hoeveelheid UV-licht worden blootgesteld dan in de natuur, kunnen voor oogproblemen zorgen. In het wild hebben de dieren een veel kleinere hoeveelheid licht te verduren door de zanderige bodem van de oceaan, de diepten waar ze zwemmen en het gegeven dat zeeleeuwen op het land het grootste deel van de tijd hun ogen gesloten houden.*6

Ook is het in het circus niet eenvoudig om ervoor te zorgen dat de zeeleeuwen in voldoende en schoon zoutwater kunnen leven. Het reinigen van het water kan schade aan de ogen veroorzaken of hieraan bijdragen door het gebruik van chemicaliën*6. Wanneer deze in contact komen met organisch materiaal uit het water worden er tevens schadelijke bijproducten gevormd*6.

Door het reizend karakter is er een groter risico op problemen met de watervoorziening. Zo is het voorgekomen dat zeeleeuwen ruim twee weken opgesloten zaten in het transportverblijf, waarbij twee van de vier dieren alleen naar buiten kwamen om op te treden en de andere twee permanent in de vrachtwagen verbleven*4.

Zeeleeuw in het wildZeeleeuwen zorgen in het wild zelf voor een zeer gevarieerd dieet van ruim veertig verschillende prooidieren bestaande uit vissen, inktvissen, schaaldieren, slakken, borstelwormen, sponsen en manteldieren*10, maar ook bijvoorbeeld wijting, inktvis, rode octopus, makreel, blacksmith, jonge roodbaars, haring, ansjovis en zalm*11, 12. Daarnaast jagen ze ook op zeeberen en hun jongen*8 en op verschillende soorten pinguïns*1. In het circus is jagen niet mogelijk.

Risico’s voor mens
Naast gezondheidsgevaren voor zeeleeuwen kan het houden van zeeleeuwen in gevangenschap ook gevaarlijk zijn voor mensen en de volksgezondheid. Zeeleeuwen zijn in staat om een mens zwaar te verminken of te verwonden*9. Op het circusterrein zijn zeeleeuwen in hun waterbak vaak vrij te bekijken door bezoekers*20. Dit brengt een ongewenst risico op letsel met zich mee.

Ook kan de interactie tussen mensen en zeeleeuwen leiden tot ziektes bij de mens. Zo komen ziekten voor als de ziekte van Weil en de infectie ‘seal finger’, maar ook zoonoses als tuberculose en brucellose*9. De laatste twee genoemde ziekten kunnen een gevaar vormen voor de volksgezondheid. Tevens lopen mensen het risico op bindvliesontsteking en virale of bacteriële huidontsteking*9, 18.

Bronvermelding
1. Campagna, C. (IUCN SSC Pinniped Specialist Group). 2008. Otaria flavescens. In: IUCN 2013. IUCN Red List of Threatened Species. Version 2013.2. www.iucnredlist.org. Downloaded on 20 January 2014.

2. Campagna, C. and Le Boeuf, B. 1988. “Reproductive behavior of southern sea lions”. Behaviour, 104(3-4): 233-261.

3. Cock Buning, T. de, Pompe, V., Hopster, H., Brauw, C. de. 2012. Denken over Dieren, dier en ding, zegen en zorg. Rapport Denken over Dieren, inventarisatie van publiekswaarden en verwachtingen van praktijken in 2011. Athena Instituut, Vrije Universiteit Amsterdam, Faculteit der Aard- en levenswetenschappen.

4. Creamer, J. and Phillips, T. 1998. The Ugliest Show on Earth. A report on the use of animals in circuses. Animal Defenders (ADI)

5. Feldkamp, S. D., Delong, R. L. and Antonelis, G. A. 1989. Diving patterns of California sea lions, Zalophus californianus. Canadian Journal of Zoology 67: 872-883.

6. Gage, L. J. 2011. Captive Pinniped Eye Problems, We Can Do Better! Journal of Marine Animals and Their Ecology, Vol. 4, No. 2

7. Gsandtner, H., Pechlaner, H. and Schwammer, H. M. 1997. Guidelines for the keeping of wild animals in circuses. Office of the Environmental Commissioner of the City of Vienna: Vienna

8. Harcourt, R. 1993. Individual variation in predation on fur seals by southern sea lions (Otaria byronia) in Peru. Canadian Journal of Zoology, 71(9): 1908-1911.

9. Hunt, T. D., Ziccardi, M. H., Gulland, F. M. D., Yochem, P. K., Hird, D. W., Rowles, T. and Mazet, J. A. K. 2008. Health risks for marine mammal workers. Diseases of Aquatic Organisms, Vol. 81: 81-92

10. Koen Alonso, M., Crespo, E. A., Pedraza, S. N., Garcia, N. A. and Coscarella, M. A. 2000. Food habits of the South American sea lion, Otaria flavescens, off Patagonia, Argentina. Fishery Bulletin 98(2): 250-263.

11. Lowry, M. S., Oliver, C. W., Macky, C. and Wexler, J. B. 1990. Food habits of Californian sea lions, Zalophus californianus, at San Clemente Island, California, 1981- 1986. Fishery Bulletin 88: 509-521.

12. Lowry, M. S., Stewart, B. S., Heath, C. B., Yochem, P. K. and Francis, J. M. 1991. Seasonal and annual variability in the diet of California sea lions Zalophus californianus at San Nicholas Island, California, 1981-86. Fishery Bulletin 89: 331-336.

13. Motie Waalkens/Cramer, Kamerstuk 28 286, nr. 117

14. Rose, N. A. & Firmani, D. (Eds), Parsons and E. C. M., Farinato, R. 2009. The Case Against Marine Mammals in Captivity (4th edition). The Humane Society of the United States (HSI) and the World Society for the Protection of Animals (WSPA). 4th edition.

15. Uhlenbroek, C. 2008. Animal Life, Dorling Kindersley Limited, UK (P. 485)

16. Vereniging Nederlandse Circus Ondernemingen (VNCO) / Breed Overleg Circusdieren. 2007. Welzijn Circusdieren. Richtlijnen voor het houden en laten optreden van dieren in circussen. VNCO, Breed Overleg Circusdieren

17. Walker, E.P., Warnick, F., Hamlet, S.E., Lange, K.I., David, M.A., Uible, H.E., Wright, P.F. and Paradiso, J.L. 1975. Mammals of the World, 3rd Ed. Vol. II. The John Hopkins University Press, London, England.

18. Waltzek, T.B., Cortés-Hinojosa, G., Wellehan Jr. J.F. X. and Gray, G. C. 2012. Marine Mammal Zoonoses: A Review of Disease Manifestations. Zoonoses and Public Health.

19. Wet Dieren, geldend op 31 januari 2014, aanhef

20. YouTube ‘Zeeleeuw in transportwagen in het circus’. 2013. Kanaal Wildedierententuit van Vereniging Wilde Dieren de Tent Uit – http://youtu.be/usucda-68Dg

21. YouTube ‘Stereotiep gedrag bij een zeeleeuw in het circus (1)’. Kanaal Wildedierententuit van Vereniging Wilde Dieren de Tent Uit – http://youtu.be/Addtlkbr7RQ

22. YouTube ‘Stereotiep gedrag bij een zeeleeuw in het circus (2)’. Kanaal Wildedierententuit van Vereniging Wilde Dieren de Tent Uit – http://youtu.be/D_kazKZepls

23. YouTube ‘Stereotiep gedrag bij een zeeleeuw in het circus (3)’. Kanaal Wildedierententuit van Vereniging Wilde Dieren de Tent Uit – http://youtu.be/N2lypR_ZBpg

24. YouTube ‘Stereotiep gedrag bij zeeleeuwen in het circus (1)’. Kanaal Wildedierententuit van Vereniging Wilde Dieren de Tent Uit – http://youtu.be/JjF8sN3D6Ao

25. YouTube ‘Stereotiep gedrag bij zeeleeuwen in het circus (2)’. Kanaal Wildedierententuit van Vereniging Wilde Dieren de Tent Uit – http://youtu.be/e9pc8FMtJFE

26. Keulartz, F.W.J., Swart, Jac.A.A. 2009. De intrinsieke waarden van dieren in performance-praktijken. Rijksuniversiteit Groningen en de Animal Science Group, Wageningen UR.

Bron: Wilde Dieren de Tent Uit