De walvis is voor het eerst in de geschiedenis als rechtspersoon erkend. Leiders van inheemse bevolkingen van de Grote Oceaan en Nieuw-Zeeland hebben dit in een verdrag vastgelegd. Met deze sterkere juridische status hopen de leiders de grote zoogdieren een betere rechtsbescherming te bieden.
Inspirerend nieuws vanuit de andere kant van de wereld. Leiders uit het Polynesische gebied hebben de ‘Verklaring voor de Oceaan’ (He Whakaputanga Moana) ondertekend, waarbij de walvis als rechtspersoon wordt erkend. Het voornaamste doel van de verklaring is om walvissen robuustere bescherming te geven die internationaal erkend wordt. Deze baanbrekende stap slaat een brug tussen eeuwenoude wijsheid en moderne natuurbeschermingsstrategieën. De inheemse Polynesische leiders hebben de weg vrijgemaakt voor een toekomst waarin walvissen entiteiten met rechtspersoonlijkheid zijn.
Walvissen zijn heilig voor Maori
Walvissen, ook wel tohorā genoemd, worden in Polynesië als heilige wezens beschouwd die al het leven op aarde verbinden. De geschiedenis vertelt dat walvissen de voorvaderen van de huidige bevolking hielpen navigeren op zee. Het respect voor deze wezens is dan ook erg groot in dit gebied. De liefde voor de walvissen komt ook naar voren wanneer Maori koning Tuheitia Potatau te Wherowhero VII op de dag van de ondertekening van de verklaring spreekt:
“Het geluid van het lied van onze voorouders is zwakker geworden en haar leefgebied wordt bedreigd. Daarom moeten we nu handelen.”
Polynesiërs maken zich al lange tijd zorgen om de walvissen. Door de vele bedreigingen, zoals klimaatverandering, geluidsoverlast, mijnbouw op de zeebodem en verstrikkingen in visnetten zijn intussen 6 van de 13 walvissoorten met uitsterven bedreigd. Met name aanvaringen met schepen worden veel walvissen fataal. Elk jaar komen ongeveer 10.000 walvissen om het leven door aanvaringen met schepen. Het werkelijke aantal walvissen dat gedood is door scheepsaanvaringen kan echter groter zijn dan de officiële cijfers doen vermoeden. Opperhoofd Travel Tou Ariki van de Cookeilanden vindt dat de tijd voor bescherming is aangebroken.
“We kunnen niet langer onze ogen sluiten. Walvissen spelen een essentiële rol in de gezondheid van ons hele oceaanecosysteem. Hun achteruitgang verstoort het delicate evenwicht dat al het leven in Te Moana [de zee] in stand houdt.”
Het is niet voor het eerst dat niet-menselijke wezens in de regio als rechtspersoon worden erkend. In 2017 viel deze eer al te beurt aan de Whanganui rivier en de vulkaan Mount Taranaki in Nieuw-Zeeland. Deze juridische progressie wordt door velen met grote belangstelling gevolgd.
IJsland legt eigen walvisschip aan de ketting vanwege dierenleed
Dankzij de status als erkend rechtspersoon kunnen de walvissen beter worden beschermd. Met de ondertekende Verklaring voor de Oceaan kunnen inheemse groepen in gesprek gaan met nationale regeringen om wettelijke kaders te ontwikkelen om meer bescherming voor walvissen af te dwingen. Bovendien is er een fonds van 100 miljoen dollar ter beschikking gesteld, voor voortzetting van projecten om de erkende walvissen juridisch bij te staan. Hoe dit precies zal uitwerken is nog niet duidelijk, maar er wordt wel juridische actie verwacht wanneer schepen walvissen raken. Hoofdeconoom van het project Ralph Chami zegt hierover het volgende:
“Als je een walvis als rechtspersoon erkent, betekent dat dat je hem bepaalde rechten kunt geven. En dat brengt de verantwoordelijkheid met zich mee dat als je een walvis pijn doet of schade toebrengt, er rechtsmiddelen zijn.”
Naar verwachting wordt er op schadevergoeding van scheepvaartmaatschappijen aangedrongen, als hun schepen walvissen raken. Dat betekent dat verzekeringsmaatschappijen, die deze schade moeten vergoeden, eisen kunnen gaan stellen aan de schepen. Bijvoorbeeld dat de schepen met detectiemateriaal moeten worden uitgerust, of andere vaarroutes moeten kiezen om ongelukken te voorkomen.
Hoe de rechtspersoonlijkheid van walvissen vorm krijgt, moet nog blijken. Velen stellen vragen bij de afdwingbaarheid van het verdrag. Het is bovendien niet eenvoudig om deze ongekende juridische verandering te plaatsen binnen nationale, regionale en internationale wetgeving over zeeën en oceanen. Zo leggen walvissen jaarlijks grote afstanden af, waardoor het niet makkelijk is om de jurisdictie te bepalen. Walvissen zijn in die zin dan ook evident anders dan bijvoorbeeld een rivier of een vulkaan, die zich niet of nauwelijks verplaatst.
Als erkend rechtspersoon beter beschermd
Ondanks vraagtekens bij de praktische uitwerking van de verklaring, is het een stap die erkenning verdient en die door andere landen nauwlettend gevolgd wordt. Het laat zien dat het recht ingezet kan worden voor belangrijke doeleinden en daarin rekbaarder is dan sommigen willen denken. Belangrijker nog is dat dankzij deze verklaring sterkere rechtsbescherming voor dieren als erkend rechtspersoon mogelijk wordt. Ook niet-menselijke diersoorten kunnen – net als het menselijke diersoort – rechtssubjecten zijn met een positie en een stem.
Bronnen:
©AnimalsToday.nl Femke Oosterbaan Martinius
