Als vogels zouden uitsterven verliezen we veel meer dan vrolijk ochtendgezang en schattige kleine vogeltjes in de lente. De meeste mensen zijn zich er niet van bewust dat vogels een een essentiële rol vervullen in de natuur en maatschappij. In dit artikel zetten we de belangrijkste functies van vogels voor de ecosystemen op aarde op een rij.
De rol die vogels in ecosystemen spelen is een voorbeeld van wat ecosysteemdiensten worden genoemd: het grote aantal voordelen dat de natuur de maatschappij biedt. Tot deze ecosysteemdiensten behoren onder andere ongediertebestrijding, zaadverspreiding en bestuiving, stuk voor stuk noodzakelijke onderdelen voor onze voedselproductie. Wat zijn de belangrijkste functies die vogels vervullen, wat vormen hun grootste bedreigingen en hoe kun je als individu bijdragen aan hun bescherming?
Ongediertebestrijding
Insecten vormen de voornaamste voedselbron van veel vogels. Hierdoor dragen vogels bij aan een drastische afname in het aantal insectenplagen, die zorgen voor het verlies van gewassen en bomen. In Nederland beschermen insectenetende vogels bijvoorbeeld appelboomgaarden tegen vernieling. Een ander (internationaal) voorbeeld is de blauwe zwartkeelzanger, die samen met andere neotropische vogels de insecten eten die hele koffieboonoogsten kunnen vernietigen. De insecten die op het menu staan van deze vogels worden ook wel boorders genoemd, omdat ze zich diep in de stengels en stammen van planten boren. Vooral kleine boeren in ontwikkelingslanden zijn kwetsbaar voor deze insectenplagen. Zonder vogels zouden deze kwetsbare gemeenschappen gedwongen worden om meer of sterkere pesticiden te gebruiken.
Verspreiders van zaad en bestuiving
Vogels zwerven over het land en eten vruchten die zaden bevatten, om deze vervolgens vanuit de lucht in “vliegende zaadbundels” te laten vallen, soms wel honderden kilometers verderop. Deze zaden groeien uit tot planten en bomen. Volgens het Centrum voor Milieuwetenschappen van de Purdue-universiteit wordt 92 procent van de houtige boomsoorten door vogels verspreid.
Samen met vlinders en insecten dragen vogels ook bij aan de bestuiving, al is hun rol hierbij iets minder groot dan bij zaadverspreiding. Volgens het Centrum voor Milieuwetenschappen van de Purdue-universiteit wordt drie tot vijf procent van de economisch belangrijke gewassen door vogels bestoven.
Nutriëntencycli
Vogels fungeren als uiterst effectieve schakel tussen levende en niet-levende organismen door organisch en anorganisch materiaal uit te wisselen. Ze zijn perfect geschikt voor deze taak omdat ze van de ene habitat naar de andere reizen (bijvoorbeeld van oceaan naar land). Trekvogels spelen daarbij een sleutelrol omdat zij voedingsstoffen over hele lange afstanden vervoeren of, in het geval van de noordse stern, zelfs van de ene pool naar de andere (van de Noordpool naar Antarctica). Veel organismen zijn van deze dienst afhankelijk.
Kadavers ‘opruimen’
Vogels vervullen de heel belangrijke, maar weinig erkende en nog minder prestigieuze taak van het ‘opruimen’ (opeten) van kadavers. Vogels als de gier, buizerd en condor bezitten de perfecte fysieke kenmerken, waaronder een sterke snavel, om door de huid van een nog intact kadaver te scheuren en op die manier het natuurlijke proces voor andere aaseters te beginnen. Als er geen vogels waren, zouden al deze kadavers een enorme vervuiling (en stank) veroorzaken, ziekten verspreiden en/of andere aaseters (ratten, honden) in staat stellen de overhand te nemen en zich flink te vermenigvuldigen.
Hedendaagse uitsterving van vogels
De dodo is een bekend voorbeeld van een vogel die door menselijk handelen is uitgestorven. Hij is verre van de enige of laatste vogel die dit lot overkwam. Volgens de IUCN Rode Lijst zijn er 159 helemaal uitgestorven, vijf uitgestorven in het wild, 22 mogelijk uitgestorven en 1481 bedreigde of bijna uitgestorven vogelsoorten op de lijst.
De belangrijkste oorzaken liggen in het verdwijnen van hun habitat, waardoor vogels minder ruimte hebben om voedsel te vinden, te paren, te nestelen en jongen groot te brengen, maar ook plezierjacht, invasieve soorten, en botsen met glas spelen een grote rol. Elk jaar komen in de VS naar schatting tussen de 100 miljoen en 1 miljard vogels om het leven bij botsingen met glas. Ook huiskatten, als een van de voornaamste roofdieren van wilde vogels, vormen een groot gevaar voor vogels. Volgens een studie gepubliceerd in Nature Communications verliezen bijna vier miljard wilde vogels elk jaar het leven door katten. Het is dan ook belangrijk om huiskatten binnen te houden.
In actie
Als je wilt bijdragen aan de bescherming van vogels, steun dan bijvoorbeeld organisaties die zich inzetten voor het behoud van wilde vogelpopulaties, zoals de Nederlandse Vogelbescherming. De Vogelbescherming geeft op hun website ook informatie over hoe je zelf in actie kunt komen. Ook kun je helpen door als burger bij te dragen aan het monitoren van vogelsoorten voor wetenschappelijk onderzoek, zie bijvoorbeeld dit initiatief. Tot slot is het belangrijk om aan te dringen op vogelvriendelijk overheidsbeleid, zowel op lokaal als nationaal niveau, en kunnen kattenliefhebbers hun lieve viervoeters dus het beste binnenshuis houden.
Bron:
© AnimalsToday.nl Meia van der Zee
