Verzuring van de oceanen 

Inleiding

Dat de mens, te beginnen in de vorige eeuw, door het verbranden van fossiele brandstoffen, enorme hoeveelheid koolstofdioxidegas (CO2) in de atmosfeer heeft gebracht, is wel bij iedereen bekend. Dat CO2 komt onder andere vrij bij weg-, zee- en luchttransport, bij de opwekking van elektriciteit in centrales en bij de productie van cement. En de meeste mensen weten zo langzamerhand ook wel dat CO2-gas in hoge mate bijdraagt aan het versterkte broeikaseffect, wat tot opwarming van de atmosfeer leidt. Veel minder bekend is, dat ongeveer 30% van het door de mens in de atmosfeer gebrachte koolstofdioxidegas in de oceanen oplost, waardoor het water momenteel aan het verzuren is. Dit gaat in de nabije toekomst waarschijnlijk grote gevolgen hebben. Dit artikel geeft een overzicht van de effecten van de verzuring van de oceanen.

Het begrip pH

In principe bestaan er drie soorten vloeistoffen: zure, neutrale en basische. Iedereen weet hoe een zure vloeistof, zoals azijn, smaakt. En een vloeistof zoals zeepsop of bleekwater, die totaal anders smaakt, wordt basisch genoemd. Zuiver water is neutraal. Hoe zuur of basisch een vloeistof is, wordt met een getalletje uitgedrukt: de pH. Zuiver water heeft een pH van precies 7, de pH van een zure vloeistof ligt beneden de 7 en van een basische vloeistof boven de 7. Voor een uitgebreidere en meer wetenschappelijke uitleg van het begrip pH, kijk hier. Belangrijk is nog, dat een vloeistof tien maal zo zuur is als de pH met 1 daalt. Zo bevat urine, dat een pH van ongeveer 6 heeft, tien maal zo veel zuur als zuiver water, zure regen met een pH van 5 bevat 10×10 is honderd maal zoveel en Spa Rood, dat een pH van ongeveer 4 heeft, bevat 10x10x10 is duizend maal zo veel zuur als zuiver water. Spa Rood is zuur omdat er CO2-gas in zit opgelost, wat voor de “prik” zorgt.

De pH van de oceanen

Deze heeft altijd rond de 8,2 geschommeld. Dit betekent dat oceaanwater van nature een beetje basisch is. De schommelingen in het verleden hebben onder andere te maken gehad met vulkaanuitbarstingen, die grote hoeveelheden verzurende stoffen veroorzaken.

Op dit moment is de gemiddelde pH van de oceanen tot 8,1 gedaald. Men heeft ook schattingen gemaakt over het verdere verloop van de pH, bij een “business as usual” scenario, dus zonder dat de mens stappen onderneemt om de hoeveelheid CO₂ terug te dringen.

Gevolgen van de verzuring

Kalk wordt door zuur aangetast. Iedereen die wel eens een tegelvloer heeft gelegd, weet dat je na het voegen de overtollige specie (die kalkhoudend is) met fosforzuur moet wegspoelen. In de oceanen leven veel organismen die voor hun voortbestaan op hun kalkskelet zijn aangewezen, bijvoorbeeld coccolithoforen,(een bepaald soort eencellige algen), koraalalgen (zoöxanthellen), zoöplankton, weekdieren zoals mosselen en oesters, schaaldieren zoals krabben en kreeften, en daarmee is de lijst nog lang niet uitgeput. Al deze dieren zullen door de verzuring in de verdrukking komen. Het meest in het oog springende directe effect is het beruchte “coral bleaching”: het verbleken van koraal. Koraal is een diertje (koraalpoliep) met een kleurloos kalkskelet dat niet zo maar oplost door de verzuring, maar de erop levende fel gekleurde koraalalgen, die aan het koraal de kleur verlenen, zijn wel uiterst gevoelig voor de verzuring en gaan dood. Het gevolg is dat het koraal al zijn kleur verliest.

Niet alleen voor het koraalrif zelf zijn de gevolgen catastrofaal: koraal is de kraamkamer voor ontelbaar veel soorten fel gekleurde visjes, die er juist door deze felle kleuren bescherming in vinden. Als het koraal uitgebleekt is, kunnen deze visjes zich niet meer schuil houden en worden ze een gemakkelijke prooi voor predatoren.

Het meest zorgelijk is nog dat veel planktonsoorten erg gevoelig voor de verzuring zijn. Vrijwel alle zuurstof die in de atmosfeer aanwezig is, is lang geleden door zogenaamd fytoplankton ontstaan. Dit is het proces van de fotosynthese: hierbij wordt koolstofdioxide en water door groene planten omgezet in het materiaal waaruit het organisme is opgebouwd en in zuurstofgas. Als de mens deze organismen de nek omdraait, beroven wij de hele wereld van een zeer belangrijke zuurstofbron. Daar komt nog bij dat plankton op de onderste trede van de voedselketen staat, zodat het verdwijnen van het plankton voor talloze organismen die er voor hun voedsel van afhankelijk zijn, desastreuze gevolgen kan hebben.

Zijn er ook organismen die van de verzuring kunnen profiteren?

Johan Cruijff zei al: “Alle nadeel heb sen voordeel” en dat gaat hier ook op. Het blijkt dat in oceaangebieden met een duidelijke pH-afname, het aantal kwallen drastisch toeneemt. De oorzaak hiervan is nog niet duidelijk.

Doordat, zoals eerder gesteld, voor de fotosynthese CO₂ nodig is, gaan plantensoorten die fotosynthese verzorgen en bovendien tegen de verzuring kunnen,vooruit. Zeegras is hier een voorbeeld van. Zodoende zal in de oceanen meer (maar ander) organisch materiaal worden geproduceerd, wat waarschijnlijk gaat leiden tot een verschuiving van soorten in ecosystemen.

Conclusie

De uitstoot van koolstofdioxidegas door menselijke activiteiten heeft veel meer gevolgen voor de ons omringende natuur dan tot nu toe was aangenomen. Klimaatverandering is al erg genoeg; nu blijken de oceanen in hoge mate beïnvloed te worden. De precieze effecten zijn nog lang niet allemaal bekend, wel begint men zich momenteel te realiseren dat het beperken van de CO₂-uitstoot nog urgenter is dan men eerst dacht.

Dat de grootste veroorzakers van de uitstoot zich hier tot nu toe weinig aan gelegen laten liggen is een sombere, maar helaas juiste conclusie.

©PiepVandaag Jeanco Lapierre Armande