Rouwende makaak draagt gemummificeerde dochter wekenlang mee 

Door verlies en rouw doen mensen soms vreemde dingen. Dat is echter niets vergeleken met onze verwanten in het dierenrijk. In een dierenopvangcentrum in Italië overleed laatst een pasgeboren makakenjong na slechts enkele dagen, waarna haar moeder het lichaam vier weken lang met zich meedroeg.

Moeder Evalyne verzorgde het lichaam niet alleen, op den duur begon ze de restanten ook op te eten. Mogelijk gebeurde dit vanuit een laatste beetje moederinstinct, aldus de onderzoekers die haar bestudeerden en beschreven in een case study die op 20 september jongstleden werd gepubliceerd in het tijdschrift Primates.

Co-auteur Bernard Thierry, Hoofd Onderzoeker aan het Frans nationaal centrum voor wetenschappelijk onderzoek (Centre National de la Recherche Scientifique, ofwel CNRS, die daar onderzoek doet naar ecologie en fysiologie:

“Iedereen vraagt ons wat de moeder dreef tot kannibalisme. Maar om eerlijk te zijn, weten we dat zelf simpelweg ook niet.”

Rouw of ontgoocheling?
De onderzoekers schrijven het artikel:

“Een moeder die het dode lichaam van een jong verzorgt, is één van de meest beschreven reacties op de dood bij apen, zowel in gevangenschap als in de vrije natuur.”

Wat deze situatie bijzonder maakt, is dat de meeste makaken eerder zouden zijn gestopt met de verzorging van het lijkje, of dit nu direct na de geboorte overleden was of nog enkele dagen had geleefd. De vraag is dan ook waardoor de moeder door ging met het ronddragen van het levenloze jong. Was ze echt aan het rouwen of kan het zijn dat ze in de veronderstelling was dat haar baby nog leefde? De casus van Evalyne werpt volgens de onderzoekers een nieuw licht op deze en andere vragen betreft het gedrag van moederdieren.

Gemummificeerd
Tijdens de eerste dagen na de dood van haar pasgeboren jong in het opvangcentrum Parco Faunistico di Piano dell’Abatino in Italië begon Evalyne maaltijden over te slaan. Ook vertoonde ze agressief gedrag en schreeuwde ze soms naar haar eigen spiegelbeeld. Ze was onafscheidelijk van het lichaam van haar dochter en bleef het verzorgen. Een enkele keer stak ze zelfs haar vinger of tong in de mond van het lichaampje, iets wat makaken soms doen om hun pasgeboren jong aan het zuigen te krijgen.

Na acht dagen was Evalyne’s dochter volledig gemummificeerd. Door de droge, koude winter verging het lichaam niet zoals normaal, maar droogde het uit. Mogelijk dat Evalyne door het levensechte uiterlijk het lichaam langer heeft ervaren als een gewoon jong, waardoor haar moederinstinct in stand bleef.

In de daaropvolgende weken verteerde het lichaam van Evalyne’s dochter verder. En zelfs toen de huid en haren van het gemummificeerde lijkje langzaam verdwenen, bleef de moeder doorgaan met verzorgen. Ze hield het lichaam steeds bij zich door het met één hand tegen haar borst te drukken, maar ook door het in haar mond te dragen. Ook dit gebeurt volgens Thierry vaker, maar nooit zo lang als Evalyne dat deed. Mocht ze gedacht hebben dat haar jong nog leefde, dan had het uitblijven van een reactie van het jong hierop het wel duidelijk voor haar moeten hebben gemaakt.

“Een levend jong zou protesteren als het in de mond werd gedragen, om de moeder eraan te herinneren voorzichtiger te zijn.”

Pas drie weken na de dood van haar dochter kon Evalyne haar voor de eerste keer fysiek loslaten. Volgens het onderzoek was het op de 18e dag dat Evalyne de overblijfselen –een gefragmenteerd skelet met daaraan nog enkele resten gemummificeerd vlees– even kort op de grond legde. Een andere vrouwelijke makaak kwam er vervolgens op af om het te bekijken en de twee begonnen speels te stoeien. Thierry:

“In de eerste twee weken had Evalyne geprotesteerd en het lichaam zeker verdedigd, maar in de derde week begonnen de overblijfselen uit elkaar te vallen waardoor voor de moeder het proces van loslaten begon.”

De volgende dag nam Evalyne voor het eerst een kleine hap uit het lichaam van haar dochter. De week erna bleef ze af en toe knabbelen aan de botten en at ze stukjes gemummificeerd vlees. Toen het lichaam onvermijdelijk verder verging en in stukken brak, hield Evalyne continu een stukje in haar mond totdat er niets meer van haar dochters lichaam over was. Dr Arianna De Marco, hoofdauteur van de publicatie, merkt op:

“Dit is vooral opvallend, aangezien de tonkeanmakaak een vegetarische apensoort is. Zij eten nooit vlees.”

Het kan zijn dat Evalyne haar overleden dochter zo lang bij zich hield vanuit een moederinstinct. Het jong leefde vier dagen. Wellicht is dat lang genoeg geweest voor een dermate sterke hechting dat het daaropvolgende rouwproces langer duurde. Een andere mogelijkheid is dat makaken de dood wellicht niet goed begrijpen en dat de gemummificeerde staat van het jong de moeder in verwarring bracht.

De gehele periode hebben de onderzoekers niet ingegrepen. Thierry’s uitleg:

“De regel die wij als gedragsonderzoekers hanteren, is om niet in te grijpen zo lang er geen gevaar is voor de individuele dieren. Echter, als mens waren wij uiteraard ontroerd door wat we zagen. Voor Evalyne was het beter om weg te blijven uit de situatie zodat ze langzamerhand afstand kon nemen van de overblijfselen. Als we het lichaam hadden verwijderd, zou dit psychologisch zeer traumatisch voor haar zijn geweest.”

Afbeeldingen van dit treurige tafereel zijn te bekijken via LiveScience.

De tonkeanmakaak staat bekend om zijn sterk empathisch vermogen. Ze worden gezien als de meest vreedzame en verdraagzame makakensoort.

Bron: LiveScience ©Animals Today Esther van der Spek