Naast veel mensen snakken ook de vogels om ons heen naar droger, zonniger weer. Afgelopen mei was de natste meimaand ooit in Nederland, met gemiddeld 128 millimeter neerslag, tegenover een gemiddelde van 55 millimeter. Niet alleen klimatologisch een dieptepunt, maar al die regen is ook een somber record voor vogels.
De effecten van veel regen zijn behoorlijk: ondergelopen nesten, dode kuikens door onderkoeling, minder voedsel – met vaak even rampzalige gevolgen. Langdurige regenval kan de leefomgeving van vogels ernstig beïnvloeden, naast de bestaande bedreigingen als verstedelijking en intensieve landbouwmethoden.
Vogels vliegen liever niet als het nat is
Tijdens een regenbui zie je minder vogels. Ze houden er doorgaans niet van om te vliegen als het nat is. Als de regenval mild is, beschouwen sommige gevederde dieren dat als een gratis wasbeurt. Ze spreiden hun vleugels en laten het regenwater hun veren reinigen. Bij harde regen en wind zoeken ze beschutting in bomen, heggen en andere plaatsen. Bovendien is de luchttemperatuur die gepaard gaat met regen doorgaans lager, waardoor het voor vogels moeilijker wordt om te vliegen.
Vogels zijn zo geëvolueerd dat ze redelijk met slecht weer kunnen omgaan. Ze hebben compartimenten onder hun vleugels die kleine luchtzakjes bevatten. Als de veren van een vogel echter doordrenkt raken, kunnen die luchtzakken zich vullen met water en zal het water de huid bereiken. Hierdoor loopt de vogel een reëel risico op onderkoeling als zijn lichaamstemperatuur daalt. Kleine vogels hebben kleinere energiereserves en een hogere oppervlakte-volumeverhouding dan grotere vogels, waardoor ze meer risico lopen omdat ze zeer snel warmte verliezen.
Onderkoeling
Het is dus niet dat ze bij nat weer niet kúnnen vliegen, ze gebruiken immers olie uit de klier bij hun staart om hun veren te bedekken, waardoor ze ‘waterdicht’ worden. Nee, ze zoeken om andere redenen onderdak: de lage temperatuur die vaak gepaard gaat met regen kan onderkoeling veroorzaken, waardoor vogels een warme plek zoeken om te schuilen. Omdat het warmer is als ze opeengepakt zitten, schuilen ze vaak samen. Dit is tegelijk een goede manier om veilig te blijven, omdat ze niet allemaal hoeven te letten op roofdieren die het weer trotseren.Bovendien kost vliegen veel energie, en vogels rusten doorgaans om hun energie te sparen bij koudere temperaturen.
Toch duurt een schuilperiode meestal niet lang, omdat de jacht op voedsel onafgebroken moet doorgaan. Zodra de periode van hevige regen voorbij is, is er een golf van vogelactiviteit om de verloren voedertijd in te halen. Een van de minder voor de hand liggende maar even belangrijke effecten die optreden tijdens regenval is echter dat insecten niet kunnen vliegen en normaal actief kunnen zijn. Dit lijkt misschien een klein detail, maar het heeft enorme gevolgen die elk dier in het landschap dramatisch beïnvloeden. Door de plotselinge afname van de insectenactiviteit wordt tijdelijk een belangrijke voedselbron voor hogere dieren in de voedselketen geëlimineerd, waardoor het efficiënter wordt om te wachten tot alles opklaart.
Watervogels wel dol op regen
Alleen watervogels zijn dol op regen! Die vliegen lekker door, op jacht naar insecten, en vermaken zich overal als het nat is. Ook amfibieën vinden de natte periode heerlijk. Ze zijn het drukst na aanhoudende regenval en genieten van een maaltijd van regenwormen die uit de met water doordrenkte grond kruipen om lucht te happen.
Het broedseizoen van vogels werd afgelopen maanden ernstig verstoord door de relatief koude en natte omstandigheden. Veel jonge kuikens, waaronder die van ooievaars, zijn door onderkoeling gestorven. De natte omstandigheden maakten het voor de oudervogels moeilijk om hun jongen warm te houden en te voeden. Vogels met relatief waterdichte veren hebben minder last van de regen, maar blijven toch kwetsbaar in deze natte omstandigheden. Zo zijn door het hoge water vorige maand in het oosten van het land duizenden nesten van de oeverzwaluw ondergelopen. Ook andere nesten staan onder water, zoals van soorten als bosrietzanger, visdief en kievit.
Voedselbeschikbaarheid onder druk
De regenval beïnvloedde daarnaast ook de beschikbaarheid van voedsel. Insecten, een belangrijke voedselbron voor veel vogels, kruipen door een lagere temperatuur weg bij regen, waardoor het voor oudervogels moeilijker is om voldoende voedsel te vinden. Dit kan leiden tot verhongering of verminderde groei van jonge vogels. Grote vogels kunnen wat langer zonder eten. Kleine vogeltjes eten daarentegen eigenlijk de hele dag door, omdat ze anders al snel verzwakken. Natuurlijke voedselbronnen zijn erg schaars bij langdurige natte periode dus wilde vogels hebben alle hulp nodig die ze kunnen krijgen. Timo Roeke van Vogelbescherming:
“De vaker optredende hevige en langdurige regenbuien, zachtere winters en warmere voorjaren in Nederland zijn het gevolg van klimaatverandering. Naar verwachting zal deze ontwikkeling zich de komende decennia nog voorzetten. Dit kan grote gevolgen voor vogels hebben. Ook al passen vogels zich aan en komen ze door de steeds warmere voorjaren eerder naar Nederland, dan kan er toch een probleem ontstaan in de beschikbaarheid van voedsel, aangezien de veranderingen te snel gaan. Ze missen dan de rupsenpiek in Nederland die vroeger is dan het broedseizoen van vogels. Dan hebben ze te weinig voedsel voor hun kuikens.”
De vooruitzichten voor de komende weken zijn gunstiger en het lijkt iets droger te gaan worden. Voor sommige vogelsoorten zoals de huismus, spreeuw of merel is het nog niet te laat voor een tweede of zelfs derde broedsel. Het is te hopen dat het weer snel verbetert, zodat deze vogels die meerdere legsels hebben nog een nieuwe kans krijgen. Ook de oeverzwaluw is zo’n vogel die bij een mislukte poging het elders nog kan proberen.
Rottende wortels
Het was extreem nat de afgelopen tijd. In de bossen zijn de gevolgen daarvan te zien. Bomen staan al maanden met hun ‘voeten’ in het wateren. Om vocht en voedingsstoffen te kunnen opnemen, hebben ze zuurstof onder de grond nodig. Waar het grondwater hoog staat, zit die zuurstof niet meer in de bodem. Bomen kunnen mineralen en water dan niet meer met de wortels opnemen. Ook zorgt het vele water voor rottende wortels. Bomen staan daardoor niet meer stevig in de grond en kunnen bij een zuchtje wind al omvallen. De afname van gezonde bomen in een bos kan leiden tot een verstoring van het hele ecosysteem.
Zware regenval beïnvloedt hoe goed dieren kunnen zien, horen en ruiken, en hoe goed ze hun lichaamstemperatuur kunnen reguleren. Zoogdieren zijn daarom evengoed slachtoffer.
Klimaatverandering
Het weer wordt steeds extremer. Doordat de totale natuur in Nederland zwaar onder druk staat, is de veerkracht van de natuur sterk afgenomen. Door de stijgende temperaturen en veranderingen in neerslagpatronen worden sommige regio’s minder geschikt voor bepaalde vogelsoorten. Overal in de wereld worden dieren bedreigd door klimaatverandering. Ze krijgen te maken met verlies en aantasting van hun leefgebied, verminderde voedselbronnen en verstoorde voortplantingsgewoontes. Als de aarde blijft opwarmen, zullen steeds meer diersoorten kwetsbaar worden en met uitsterven worden bedreigd. Klimaatverandering heeft ook invloed op het migratiegedrag van vogels. Sommige vogelsoorten migreren op basis van veranderingen in de temperatuur en daglengte. Als deze indicatoren door klimaatverandering onbetrouwbaar worden, kan dit leiden tot foutieve timing van migratie en moeilijkheden bij het vinden van geschikte broedgebieden.
Bronnen:
- IFAW
- Really Wild Bird Food
- Vogelbescherming
- Lees ook op AnimalsToday:
.
©AnimalsToday.nl Marianne Miltenburg
