De afgelopen jaren maakt het idee dat landen rechten aan de natuur moeten geven een grote opmars. Steeds meer mensen zien heil in dit idee. Voor het jaar 2024 zijn de verwachtingen dan ook hoopvol.
Al decennialang wordt wereldwijd een kruistocht gevoerd om rechten aan de natuur toe te kennen. De toekenning van rechten zou het mogelijk maken om naar de rechter te stappen in naam van een rivier, natuurpark of een bos. Wordt er illegaal afval in een rivier geloosd, dan heeft de rivier onder het huidige recht een zwakke positie. Zouden er echter rechten toekomen aan de rivier, dan kan er namens deze rivier worden geprocedeerd in de rechtbank.
Meerwaarde rechten voor de natuur
Momenteel heeft de natuur in maar weinig landen een stem. Men ziet de natuur vaak over het hoofd. Economische belangen gaan doorgaans voor op de belangen van de natuur. Dat is ook terug te zien in de besluitvorming van bestuursorganen. Wanneer deze een besluit nemen, proberen zij de belangen van de betrokken partijen mee te nemen. Wil een ondernemer een hotel bouwen aan de rand van een rivier in een bepaalde gemeente, dan moet deze gemeente in gesprek gaan met de bevolking en lokale bedrijven. De belangen van de natuur worden echter vaak buiten de besluitvorming gelaten. Dit is problematisch: mogelijk zou de komst van een hotel voor ernstige vervuiling van de rivier kunnen zorgen en zou het de plaatselijke dierenpopulatie kunnen wegjagen. Deze bezwaren worden tijdens het overleg niet kenbaar gemaakt aan de gemeente, omdat de natuur geen stem heeft. Juist deze antropocentrische blik zorgt ervoor dat de natuur steeds kwetsbaarder wordt.
Rechten aan de natuur toekennen
Hoe kan dit probleem nu worden opgelost? Voorstanders denken dat het geven van een juridische stem aan de natuur de gewenste verandering kan bieden. Deze stem zou dan door een vertegenwoordiging kenbaar kunnen worden gemaakt. Een dergelijke vertegenwoordigingsconstructie zien we bij vele rechtssubjecten terug. Zo hebben de NV en BV een vertegenwoordiger, maar ook minderjarigen en dementerenden hebben vaak een voogd. Deze vertegenwoordiger komt dan op voor de belangen van deze personen.
In het voorbeeld van de ondernemer die een hotel wil bouwen zou een voogd dus kunnen aangeven wat voor gevolgen het hotel heeft voor de lokale flora en fauna. Ook zou zo’n voogd naar de rechter toe kunnen stappen bij ernstige vervuiling van de rivier.
Nederland
In Nederland zijn er verschillende initiatieven die gaan over rechten voor de natuur. En dat is maar goed ook. Rivieren zijn vervuild, de luchtkwaliteit is onder niveau en de biodiversiteit van heidevelden is zo goed als dood.
Recent besloot de Limburgse gemeente Eijsden-Margraten dat er een voogd komt die de lokale natuur zal vertegenwoordigen. Eijsden-Margraten is de eerste gemeente in Nederland waar zo’n soort voogd is aangewezen. In 2024 zal uitwijzen hoe de besluitvorming in deze gemeente concrete vorm wordt gegeven.
Ook loopt er momenteel een onderzoek naar de mogelijkheden om een betere juridische bescherming aan de Waddenzee te geven. De Waddenacademie geeft aan dat het mogelijk is om de Waddenzee de status van rechtspersoon te geven. Hoewel in 2023 de minister voor Natuur en Stikstof aangaf dat aan de Waddenzee geen rechtspersoonlijkheid wordt toegekend, zetten nog veel mensen zich voor dit doel in. Dergelijke initiatieven bestaan ook voor de Maas en de Noordzee. Voorts houdt de Partij voor de Dieren in januari 2024 een bijeenkomst met juridische experts om te onderzoeken of Nederland rechten voor de natuur kan erkennen.
Praktijkvoorbeeld uit Panama
Hoewel de theorie van Rechten van de Natuur aan overtuiging wint, is het voor velen nog lastig voor te stellen hoe dit idee in de praktijk werkt. Gelukkig kan inspiratie worden gehaald uit een recent praktijkvoorbeeld. In Panama is de natuur (in tegenstelling tot Nederland) in de Grondwet wél beschermd. Het Hooggerechtshof in Panama oordeelde in november 2023 dat de kopermijn Cobre Panamá ongrondwettig is, omdat de mijn geen maatregelen nam om milieuschade te voorkomen. De kopermijn wordt dan ook op korte termijn gesloten. Dit oordeel is een precedent: in dit geval prevaleren natuurbelangen boven economische belangen. In 2024 zal blijken of dit precedent leidt tot nog meer uitspraken in Panama. Als er meer uitspraken komen, kunnen andere landen zien hoe de rechter balanceert tussen natuur en mens.
2024: Ierland
De verwachting is dat ook in 2024 natuurorganisaties, juristen en wetenschappers wereldwijd zich zullen inspannen om de natuur een juridische stem te geven. Spannende ontwikkelingen doen zich onder andere in Ierland voor. Ierland zou zomaar het eerste EU-land kunnen zijn dat rechten voor de natuur grondwettelijk erkent. Ierse politici denken er momenteel over na om een voorstel voor een grondwetswijziging in te dienen. Om de Ierse grondwet te kunnen wijzigen, is onder andere een nationaal referendum vereist. Dit referendum zou direct een kans kunnen zijn om te toetsen hoe de bevolking denkt over het idee van rechten van de natuur.
Met de kwetsbare staat van de natuur lijkt het steeds moeilijker om om het idee van rechten voor de natuur heen te kunnen. Mogelijk wordt 2024 wel hét jaar waarin de rechten voor de natuur wereldwijd doorbreken.
Bronnen:
©AnimalsToday.nl Femke Oosterbaan Martinius
