Haaienpopulaties staan onder druk: ondanks allerlei wereldwijde inspanningen worden nog veel haaien gevangen voor verschillende markten. Bijvoorbeeld voor de handel in goedkope vis in Brazilië, waar op ambigue wijze haaienvlees wordt verkocht.
Brazilië is een van grootste importeurs van haaienvlees in Latijns-Amerika, zo blijkt uit onderzoek van dierenwelzijnsgroep IFAW. Vlees komt veelal uit landen als China, Costa Rica, Uruguay en Spanje. In koelhuizen in dorpen rond de Braziliaanse havens liggen planken tot aan het plafond gevuld met karkassen van blauwe haaien voor de verkoop op de binnenlandse markt. Haaienvlees is namelijk een goedkoop eiwit. En dan hebben we het alleen over de import, want ook de vangst van lokale vissers belandt in de schappen. Hoewel de Braziliaanse wet vissen op haaien verbiedt, mogen ze wel als bijvangst aangevoerd worden. Op de tonijnvloot belanden zo vaak grotere hoeveelheden haaien dan tonijn.
Grote vraag naar haaienvlees
Gemeenschappen langs de 7.400 kilometer lange kustlijn van het Zuid-Amerikaanse land hebben altijd al haaien gegeten. Maar wetenschappers en milieuactivisten maken zich nu grote zorgen over de enorme groei in de vraag naar verschillende haaiensoorten. Want waar het vroeger vooral werd gebruikt in traditionele gerechten zoals moqueca (een zeevruchten stoofpot), wordt het nu verkocht als filets en steaks in heel Brazilië. Het wordt gezien als goedkoop alternatief voor andere witte vis en het is makkelijk te bereiden. Zelfs in school- en ziekenhuiskantines staat het nu op het menu.
En dit is ingewikkeld: het is verboden om beschermde diersoorten te verkopen, en toch eten mensen massaal haaienvlees. Hoe kan dat? Dat kan een groot deel van het verkochte haaienvlees niet als zodanig is geïdentificeerd. Op het label staat de term ‘cação’, een algemene term voor haaien- en roggenvlees. Daarnaast wordt ook nog eens een groot deel van het binnengekomen en verhandelde vis verkeerd geïdentificeerd – per ongeluk of expres.
Haaien meer en meer bedreigd
Uit onderzoek van april dit jaar blijkt 83 procent van de in Brazilië verkochte haaien- en roggensoorten bedreigd te zijn, volgens de classificatie van de International Union for the Conservation of Nature (IUCN). De druk op haaien voor consumptie is evenredig gestegen met een daling van de vangsten van andere vissen. Volgens professor Aron MacNeil van de Canadese Dalhousie Universiteit zijn haaien erg kwetsbaar voor overexploitatie, omdat ze zich niet vaak voortplanten. Ze hebben dan ook maar weinig nakomelingen.
Jarenlang lag de focus van natuurbeschermingsinspanningen op de handel in haaienvinnen en de praktijk van ‘ontvinnen’. Hierbij snijden vissers de vinnen van een haai af en gooien het gewonde dier terug in de zee. Helaas blijken maatregelen hiertegen de sterfte onder haaien niet te verminderen: nog steeds worden jaarlijks meer dan 80 miljoen haaien gedood. Professor MacNeil deed onderzoek naar de wereldwijde handel in haaienvlees:
“Vlees bleef een beetje aan de kant staan. We beseffen nu pas hoe groot de handel is. De handel ervan overtreft die van vinnen.”
Nu bescherming van haaien op de wereldwijde agenda staat, neemt ook Brazilië actie. Een wetsvoorstel van vorig jaar eist dat cação in elke fase van de productieketen als haai (of rog) moet worden geëtiketteerd en geïdentificeerd. En voor het eerst heeft de regering quota ingevoerd voor de blauwe haai die in de netten van Braziliaanse tonijnvissers belanden.
Maatregelen zijn niet genoeg
Maar volgens Nathalie Gil van Sea Shepherd Brazil zijn zulke maatregelen bij lange na niet genoeg, zeker omdat ze geen invloed hebben op de import van haaienvlees. Gil zegt dat de publieke opinie over deze dieren, die erg belangrijk zijn voor het behoud van ecosystemen, moet veranderen.
“Zouden ze een walvis meenemen die in het net verstrikt raakte en die aan hun familie serveren? Nee, omdat het illegaal is, maar ook omdat er respect is voor walvissen.”
Dat respect is hard nodig. De dieren hebben al decennia een slecht imago dankzij films als Jaws, maar in werkelijkheid spelen ze een ontzettend belangrijke rol in de strijd tegen klimaatverandering. Als roofdieren zorgen ze ervoor dat het ecosysteem in balans blijft. Neem bijvoorbeeld het koraalrif: als er minder rifhaaien zijn, worden er minder snapper- en tandbaarsvissen gegeten. Wanneer de aantallen van deze vissen toenemen, neemt hun voedselbron – algen etende vissen – af. Algenvissen zijn heel belangrijk voor het gezond houden van het koraal. Bij te weinig algenvissen, kunnen algen het koraal overnemen en doden. Als koraal sterft, komt ook nog koolstofopslag vrij, wat bijdraagt aan de opwarming van de aarde.
Gelukkig zijn er oplossingen: volgens Martins los je al veel op door de communicatie en samenwerking tussen autoriteiten en vissersgemeenschappen te verbeteren. Nu verzetten die zich vaak tegen in hun ogen onredelijke beperkingen. IFAW stelt ook dat douane beter opgeleid moeten worden in het herkennen van haaienvlees van beschermde soorten. Tot slot ontdekte IFAW dat er grote verschillen zitten in de geregistreerde aantallen import en export tussen landen, ook dat is een aandachtspunt voor de toekomst.
Bronnen:
©AnimalsToday.nl Sophie Jongma
