Er zijn verschillende manieren waarop je het al dan niet hebben van emoties bij dieren kunt benaderen. Vaak denken wij mensen dat als dieren dezelfde uiterlijke kenmerken van een menselijke emotie vertonen, dat ze dan deze emotie zouden hebben. Deze ‘vermenselijking’ van dieren is natuurlijk niet altijd juist. Mensen en dieren hoeven dezelfde emotie natuurlijk niet op dezelfde manier te laten zien. Als wetenschapper zou je dan kunnen zeggen: dieren hebben geen emoties tenzij wij dat via onderzoek kunnen aantonen.
Aan de andere kant zou je ook kunnen beweren dat er natuurlijk een evolutionaire gelijkenis tussen mens en dier is. Mensen gebruiken emoties om te reageren op bepaalde situaties, vaak in een sociale context. Het lijkt dan ook plausibel dat dieren – vooral zoogdieren – ook emoties vertonen. Ook als we kijken naar de evolutie van onze hersenen zien we duidelijke overeenkomsten met die van andere dieren. Kortom, een andere manier om onderzoek naar emoties van dieren te doen is door aan te nemen dat dieren bepaalde emoties hebben, tenzij wij kunnen aantonen dat dit niet zo is. Ikzelf ben meer voorstander van deze laatste zienswijze, waarbij het natuurlijk wel zo is dat dieren op een andere manier emoties uitdrukken of ervaren dan mensen. Ook is er nog een heleboel onderzoek nodig om het fijne van het gevoelsleven van een dier te weten te komen.
Manieren om emoties te meten
Dus als bepaalde dieren vergelijkbare emoties hebben als wij mensen, hoe kunnen we dat dan nader onderzoeken? Ik denk dat er een enorm potentieel aan anekdotisch materiaal via allerlei internetfoto’s en -filmpjes te vinden is, waaruit ook de wetenschap belangrijke conclusies kan trekken. Uiteraard zal dit ook verder via observationeel en experimenteel onderzoek ondersteund moeten worden. Zo is er in een vrij recent onderzoek gekeken welke delen van de hersenen geactiveerd worden bij honden wanneer zij een bepaalde prikkel krijgen. Het was natuurlijk een hele klus om honden te leren heel stil te blijven liggen in een MRI scanner, maar uiteindelijk is dat onderzoekers gelukt. In dit experiment waarbij de honden zowel een positieve prikkel als een negatieve prikkel krijgen, blijken dezelfde delen van de hersenen geactiveerd te worden die ook bij mensen verantwoordelijk zijn voor vergelijkbare emoties.
Deze observaties en experimenten tonen steeds meer aan dat dieren inderdaad zowel primaire emoties als verdriet en angst voelen, maar er komen ook steeds meer aanwijzingen dat dieren meer complexe emoties als jaloezie of medeleven vertonen. Waar wij in ons onderzoek ook geïnteresseerd in waren is hoe wij mensen, en dan met name bezitters van honden en katten, denken de emoties te kunnen herkennen in onze huisdieren.
Mate van gehechtheid aan hond of kat
Het herkennen van emoties bij uw kat of hond is lastiger dan de meeste mensen denken. We maken al gauw de fout om op dezelfde manier naar onze huisdieren te kijken zoals we gewend zijn te doen bij onze medemensen. Het wordt nog moeilijker om dit te doen voor een dier dat u niet kent. Ook deskundigen ten aanzien van het gedrag van honden en katten konden heel moeilijk aan de hand van een foto alleen de emotie van het dier bepalen. Wat verder nog interessant is in ons onderzoek, is dat het nogal uitmaakt of u jong of oud bent of man of vrouw. Zo blijkt uit onderzoek dat in het algemeen mannen zeggen meer de wat hardere emoties zoals angst en woede te herkennen bij hun hond of kat en vrouwen de wat zachtere emoties als blijdschap en verdriet – ook al kwam dat niet eenduidig uit onze studie naar voren. Ook denken jongere mensen beter in staat te zijn dan ouderen om emoties in hun huisdier te herkennen. Maar nog belangrijker dan of u man of vrouw of jong of oud bent is de verbondenheid die u met uw huisdier heeft.
Neemt u uw huisdier mee naar bed? En heeft u toevallig ook een fotootje van u kat of hond in uw beurs? Mensen die op deze vragen met ‘ja’ beantwoorden scoren hoog op de zogenaamde ‘bonding index’, een maat die aangeeft hoezeer u met uw huisdier verbonden bent. Het zal u dan ook niet verbazen dat de mensen die erg hoog hierop scoren, ook de mensen zijn die denken alle emoties in hun huisdieren te herkennen.
Tussen soorten
Ervanuit gaande dat dieren emoties hebben – en steeds meer onderzoek toont aan dat dit inderdaad het geval is – blijken wij mensen tot op zekere hoogte in staat deze te herkennen in onze huisdieren. Hoe meer wij ons verbonden voelen, des te beter denken wij dit te kunnen.
Maar hoe zit het nu omgekeerd? Iedereen die een kat of hond heeft, heeft wel eens gemerkt dat je hond jou wat extra aandacht geeft als je een zware dag gehad hebt of je verdrietig voelt. Of dat je kat je ontwijkt als je in een boze bui bent. Kunnen onze huisdieren dan ook onze emoties herkennen? In een onderzoek dat in ongeveer dezelfde tijd als het onze werd uitgevoerd hebben onderzoekers precies het omgekeerde gedaan van wat wij deden. Lieten wij aan mensen foto’s zien van een kat of hond met de vraag: welke emotie herkent u hierop? Een onderzoekgroep uit Engeland en Brazilië liet aan honden foto’s van vrolijke en boze mensen zien en vroegen zich af: herkennen honden het verschil tussen deze foto’s. En wat blijkt: honden kunnen niet alleen positieve en negatieve emoties herkennen van foto’s van andere honden, maar ook bij mensen.
Conclusie
Het is duidelijk dat dieren emoties hebben. Alhoewel het lastig is om precies te weten hoe een dier zich voelt en waarom, zijn wij mensen zeker in staat bepaalde emoties ter herkennen. Wat is het nut van al dit onderzoek? Naast het feit dat het natuurlijk ontzettend leuk en interessant is om emoties van dieren te onderzoeken, kan inzicht in het hoe en wat van deze emoties, en vooral het inzicht dat dieren veel meer op ons lijken dat we dachten, er wellicht voor zorgen dat we op een wat meer respectvoller manier met dieren omgaan. Ook blijken er aan onze band met huisdieren veel meer kanten te zitten dat we dachten. Zo hebben mensen met huisdieren betere sociale contacten, in het algemeen meer beweging en minder stress. Meer inzicht in onze mededieren leidt hopelijk ook tot meer respect – en ik denk dat hierdoor zowel mens als dier beter zal gedijen in een meer ‘dierzame’ wereld.
Pim Martens is Hoogleraar Duurzame Ontwikkeling aan de Universiteit Maastricht
1 Comment
Comments are closed.
Alles wetenschappelijk willen benaderen is helemaal niet goed, waarom moet alles bewezen worden en kunnen we gewoon niet aannemen dat dieren dezelfde emoties hebben.
Veel wetenschappers zijn ook gelovig, maar willen overal bewijzen voor, behalve voor hun geloof,.
Hoe krom is dat.
Al het leven straalt energie uit, energie die dieren heel goed aanvoelen. Iets wat wij voor een groot deel kwijt zijn, dus een dier die geen boze persoon herkent op een foto, zal het zeker voelen als de persoon in kwestie vlak in de beurt staat.
Mijn hond voelt alles aan mij en weet altijd precies hoe ik mij voel en gedraagd zich daarna.
Ik hoef geen rottige experimenten met bewijzen dat een dier bijna zich precies zo voelt als een mens, want dat weet ik gewoon, want we hebben ook allemaal bijna hetzelfde DNA.
Mensen willen graag een groot verschil, want anders word het heel vervelend om nog vlees en zuivel te eten.