Paardensport uit de Olympische Spelen 

De Olympische Spelen 2016 in Rio de Janeiro zijn afgelopen zondag 21 augustus afgesloten. Voor het eerst sinds 1988 heeft Nederland in de paardensportdisciplines geen enkele medaille behaald. Jammer… of niet?

Ergens in 1995 begon ik met paardrijden, en ik was meteen verkocht. Mijn eerste paard Karolus wilde liever niet aan dressuur doen, dus ik verkocht hem als recreatiepaard aan aardige mensen op de Veluwe. Ik kocht mijn tweede paard: Key West. Een heus Z1 dressuurpaard, ik was zo blij met hem! Dag in, dag uit, was ik bezig met het verzorgen van Key West. Ik was best wel een “paardenmiepje” kan je wel stellen, met een voorliefde voor dressuur.

Ik was zoals vele jonge meisjes onder de indruk van de grootheden in de dressuur. Op dat moment waren amazone Anky van Grunsven en haar paard Bonfire absolute toppers, net als de Duitse amazone Isabel Werth en haar paard Gigolo. Ik kreeg kippenvel als zij een kür op muziek reden, en wilde zelf ook zo goed leren paardrijden. Ze waren aan elkaar gewaagd, en wonnen gouden medailles op verschillende Olympische Spelen.

Gigolo werd in 2009 als “Meest Succesvolle Dressuurpaard Ooit” ingeslapen nadat hij niet herstelde van een blessure. Hij was  toen 26 jaar oud. Ook Bonfire werd later ingeslapen op de respectabele leeftijd van 30 jaar. Hij leed aan de ziekte van Cushing, en moest uit zijn lijden verlost worden. Dat is een hartverscheurende beslissing voor een paardeneigenaar. Je beste vriend van tientallen jaren gedag zeggen, dat gaat je niet in de koude kleren zitten.

Mijn eigen paard Key West is er ook niet meer. Een aantal maanden geleden is hij plotseling in zijn slaap overleden op 24 jarige leeftijd. Hij was tot het laatste moment fit, en genoot ten tijde van zijn dood ook van zijn pensioen in de wei, samen met mijn andere paarden U2 en Cooper. Ik hoefde gelukkig niet te beslissen over zijn lot, Key West besloot zelf op een mooie zondagmorgen te gaan. Waarschijnlijk een hartstilstand, terwijl hij rustig naast zijn vriend U2 in het stro lag. Ik heb het er nog moeilijk mee, want ik heb lief en leed met hem gedeeld. Ik sterk mezelf in de wetenschap dat ik hem hoogstwaarschijnlijk het beste leven heb gegeven alle 18 jaren dat hij bij me was.

Eerlijk gezegd moest ik met de dood van alle voorgenoemde paarden best wel slikken. Ik zag als “Penny Meisje” Gigolo dansend op de muziek van “always look on the bright side of life” van Monty Python Goud winnen tijdens Atlanta 1996. Ik zat ’s nachts met mijn familie aan de buis gekluisterd toen Bonfire een foutje kreeg in een proef, maar toch op spannende wijze de gouden medaille won tijdens Sydney 2000. Ook zat ik ooit te midden van duizenden Bonfire fans met een witte zakdoek op de tribune van Indoor Brabant om Bonfire uit te zwaaien tijdens zijn afscheid van de dressuursport. Zij waren mijn grote voorbeelden, en Key West was mijn partner in de zoektocht naar de beste harmonie tussen paard en ruiter: datgene wat dressuur moet zijn. De dood van deze paarden voelde voor mij echt als een einde van een tijdperk.

De realiteit
De jaren daarvoor had ik namelijk ook veel tijd en geld geïnvesteerd in mijn dressuurdroom. Of ik zelf zou gaan rijden, of een andere amazone dat zou doen, dat maakte mij niet uit; ik kon van allebei genieten. Ik had ondertussen naast Key West mijn paardenfamilie uitgebreid met de al eerder genoemde dressuurpaarden U2 en Cooper. U2 heeft in zijn leven als dressuuratleet vele grote successen geboekt in de dressuursport, zelfs in de Lichte tour (een klasse net onder het niveau van de Olympische Spelen). Ik stond vaak aan de zijlijn te genieten. Tot het moment een aantal jaren geleden dat er abrupt een einde kwam aan het genieten van de dressuur met mijn paarden, en ik keihard met mijn neus op de feiten gedrukt werd. Resultaat: Mijn dressuurdroom spatte uiteen. Ik werd wakker en leerde van experts de waarheid van de hedendaagse dressuur onder ogen te zien. Alles wat ik al die jaren voor mooi en geweldig had aangezien, trok ik daarna in twijfel, met als belangrijkste vraag: “ Hoe is het eigenlijk gesteld met het paardenwelzijn in deze “sport”?” Ik ging er met totaal andere ogen naar kijken.

De Nederlandse atleten wonnen deze Olympische Spelen veel medailles in verschillende disciplines. Maar dit keer heeft Nederland na tientallen jaren dus géén één medaille gewonnen in de paardensport. Best wel schokkend. Andere landen zoals Groot Brittannië, USA, en het altijd sterke Duitsland gingen er met de prijzen vandoor. Er waren wel genoeg controversiële gebeurtenissen bij het Nederlandse team. Zo verloor het paard Zirocco Blue van de Nederlandse ruiter Jur Vrieling het vertrouwen in het springen van de driesprong, en verloor Jur Vrieling zijn zelfbeheersing. Jur gebruikte zijn zweep om Zirocco Blue een lesje te leren, en werd daardoor gediskwalificeerd. Hij toonde later berouw, en reed in het vervolg niet meer met de zweep. Hij was niet de enige ruiter die voor hetzelfde vergrijp werd gediskwalificeerd. De wedstrijdleiding trad hard op: meerdere buitenlandse ruiters werden uitgesloten voor buitenproportioneel gebruik van zweep of sporen (dat zijn de ijzeren pinnen die vastzitten aan de rijlaars, en die gebruikt worden om het paard aan te sporen). Sommige paarden hadden spoorplekken op de buik. Zo ook het dressuurpaard Parzival van Adelinde Cornelissen. Op tv kon je goed zien dat er op de linkerkant van de buik een plek zat, waar een spoor een enkele keer of zelfs vaker te hard had gedrukt.

Discussie over trainingsmethoden
Parzival is een getalenteerd 19-jarig dressuurpaard die op de Olympische Spelen van 2012 in London een individuele zilveren medaille behaalde, en een bronzen medaille met het Nederlandse dressuurteam. De meeste mensen hadden waarschijnlijk gedacht dat de destijds 15-jarige Parzival na deze successen wel snel met pensioen zou gaan zoals ook de Gouden medaille winnaar van London en Rio, het 14-jarige paard Valegro, nu gaat doen. Maar Parzival ging door. De afgelopen jaren is Parzival vaak succesvol geweest op wedstrijden, maar ook het middelpunt geweest van vele heftige discussies over zijn trainingsmethoden. Hij heeft in zijn carriere een aantal incidenten gehad. Zo had hij bloed in zijn mond op de Wereldkampioenschappen in 2010 en werd gediskwalificeerd. Daarnaast is hij veelvuldig gefotografeerd met zijn mond open en/of zijn tong naar buiten, de stang en trens strak getrokken in zijn mond. Daarnaast had hij zijn hoofd vaak in een bepaalde positie die een aantal professionele ruiters een normale trainingshouding vinden. Deze trainingshouding heeft verschillende namen. De ruiters die deze methoden gebruiken doen net of het echt allemaal totaal verschillende trainingsmethoden zijn, maar ze komen uiteindelijk op hetzelfde neer. Rollkür, LDR (Laag, Diep en Rond) en hyperflexie zijn enkele namen van deze trainingsmethode waarbij paard “in de krul” wordt gereden. De ruiters die van deze trainingsmethode gebruik maken zeggen dat het goed is voor de flexibiliteit en ontwikkeling van het paard. De tegenstanders vinden het dierenmishandeling, en zeggen dat het paard onder andere veel minder goed kan ademen in deze houding. Er is volgens hen veel wetenschappelijk bewijs, en in Zwitserland is deze Rollkür zelfs verboden.

Nu sloeg tijdens de OS in Rio de Janeiro het noodlot toe. Parzival stond ‘s morgens ineens op stal met een dikke zwelling ter hoogte van zijn rechterwang. Volgens de verklaringen van zijn amazone en het team, was hij gebeten door iets giftigs, had hij daardoor hoge koorts, en hebben ze hem urenlang aan het infuus gedaan. Er werd aan de wedstrijdleiding gevraagd of zijn starttijd de volgende dag verzet mocht worden. Dat mocht niet, omdat ze vonden dat ze dan een combinatie een voordeel zouden geven.  Er was geen reserveruiter en paard mee gevlogen naar Rio de Janeiro. De desbetreffende amazone die eerste keus was, had op tijd aangegeven dat ze haar paard deze reis niet aan wil doen, als ze alleen maar reserve is. Het is natuurlijk haar goed recht om deze beslissing voor het welzijn van haar dure paard te nemen. Een vliegreis, een ander klimaat, en de stress daarvan is namelijk niet niks. Toch kreeg deze amazone het op Facebook zwaar te verduren van Nederlandse paardenfanaten: hoe durfde ze het in haar hoofd te halen thuis te blijven? Nu was er geen reserve! Er gingen vier Nederlandse combinaties van start in de teamwedstrijd, en de beste drie deden mee voor het medaille klassement. Dus als Parzival niet mee zou doen, zouden er nog genoeg combinaties over zijn die voor een team medaille konden strijden (maar ook die drie combinaties konden later geen verschil maken).

Door de diverse behandelingen ging volgens het team de koorts van Parzival omlaag, en ook de zwelling. Er werd besloten om hem toch de zware inspanning te laten doen, voor het team en Nederland. Later in de proef oogde Parzival erg ongelukkig. Toen hij ook nog zijn tong uit stak (een teken van dat het paard een probleem ervaart) besloot zijn amazone, toen ze dat zag, meteen te stoppen. Verder rijden met een paard met zijn tong eruit voelt niet fijn, en komt de totaalscore ook niet ten goede.

Daarna werd de desbetreffende amazone op social media de Hemel in geprezen omdat ze voor haar paard, haar “beste vriend”, had gekozen en halverwege de proef gestopt was. Ze was een heldin! In realiteit was het zo dat Parzival zich vanaf het begin echt niet goed voelde, en hij gaf dat onder andere duidelijk aan met zijn tong. De beslissing om überhaupt met een verzwakt paard te starten blijkt dus niet de juiste te zijn geweest, nu ze halverwege de proef hebben moeten opgeven.

Dit is ook logisch: Als je een dag van te voren hoge koorts hebt, dan ga je de volgende dag geen marathon lopen, of in geval van Parzival een zware Grand Prix dressuurproef. Een paard kan niet praten of beslissen; dan moeten de begeleider de wijste zijn. Daarnaast was Parzival met zijn 19 jaar een van de oudste paarden op de Olympische Spelen, en ouderen herstellen gewoon langzamer, dat is algemeen bekend. Je ziet dat andere landen wel hun paarden terugtrokken voor het vervolg van de wedstrijd, op het moment dat bleek dat het paard niet meer verder kon. Zo had het paard Cortes ‘C’ van de Amerikaanse springamazone Beezie Madden een peesblessure opgelopen in het eerste spring concours, en had het paard Zirocco Blue zijn vertrouwen echt helemaal verloren in het springen van hoge hindernissen. Dán grijp je pas echt op tijd in voor het welzijn van je paard.

Een menselijke atleet die ziek is of een blessure heeft, kan zelf beslissen om het toch te proberen voor zijn of haar land en het Team. Bij paarden kan dit niet; de kans dat je ze overbelast is anders zeker aanwezig. Zolang je met een paard werkt, behoor je altijd het welzijn van het paard vóór wedstrijd rijden te zetten, anders wordt het snel in het hokje “mishandeling” geplaatst. De Amerikaanse Colleen Kelly (een vroeger dressuur jurylid) vindt overigens dat er sprake is van mishandeling bij Parzival, en heeft gezegd dat ze een zaak tegen de amazone van Parzival gaat beginnen. Ze zegt veel bewijs te hebben verzameld.

Toekomst paardensport bij IOC
De paardensport heeft het blijkbaar ook zwaar bij het IOC.  Het staat op de nominatie om verwijderd te worden van de toekomstige Olympische Spelen. Minder inkomsten, hoge kosten, en misschien ook het feit dat het paard de eigenlijke atleet is en niet de ruiter, zullen vast ook aan deze nominatie hebben bijgedragen. De hiervoor benoemde gebeurtenissen helpen de zaak dan ook niet. Ik zeg altijd:

“de ruiters moeten blij zijn dat het op de Olympische agenda staat, ze hebben het zelf in de hand of hun sport Olympisch kan blijven of niet.”

In de tussentijd vraagt de paardenmedia of we alstublieft de petitie voor behoud van paardensport op de OS willen ondertekenen.

Aan de andere kant zijn er steeds meer mensen die niets snappen van de paardensport. Deze mensen buiten de paardensport vinden het zielig hoe de paarden gereden worden. Het is ook niet goed (meer) uit te leggen dat het normaal is dat een paard rondjes loopt in een paardenbak, met de kin op de borst, met een stuk ijzer in de mond, en met ijzeren sporen naar voren wordt geschopt. De paarden zijn hulpeloos onderworpen aan wat de ruiters van ze eisen, en ze eisen steeds meer. En zelfs meer en meer mensen in de paardensport vinden dat het echt niet meer verder kan zo: zij vinden dat de paardensport van binnenuit kapot wordt gemaakt. Natuurlijk zijn er uitzonderingen van mensen die ondanks alles toch hun paard eerlijk proberen te rijden, maar de druk van buitenaf om mee te gaan in de trend van nu is groot. Juryleden zien nu graag paarden met onnatuurlijke, spectaculaire (niet-correcte?) bewegingen in de dressuur, toeschouwers zien graag springpaarden op spannende wijze winnen.

Daarbij is de paardensport op zo’n manier in vooral in Nederland de laatste 20 jaar enorm ontwikkeld. Er zijn vele competities, vele paarden, en vele ruiters bijgekomen. Het is big business.Veel bekende en onbekende buitenlanders komen speciaal naar Nederland voor de paardensport. Sportpaarden zijn een van Nederlands grootste export producten. Sommige mensen geven net als ik al hun geld uit aan goede paarden, verzorging en begeleiding, soms tientallen tot honderdduizenden euros per jaar. Vele paarden gaan voor enorm veel geld per vliegtuig naar Amerika, China, Australië, maar ook naar de rest van de Wereld. Zo word ook het paard SFN Zenith NOP van de Nederlandse Jeroen Dubbeldam na de Olympische Spelen geveild. Jeroen en Zenith mistte op 0.02 seconden een medaille bij het springen tijdens deze Olympische Spelen. Het is een goed paard, vandaar dat de biedingen pas mogen starten vanaf 500.000 Euro. SFN staat voor Springpaarden Fonds Nederland, en NOP voor Nederlands Olympiade Paard. Dat betekent dat deze paarden worden “gesponsord” zodat ze tot en met de Olympische Spelen behouden kunnen worden voor hun Nederlandse ruiters, en daarna worden ze geveild. De band tussen paard en ruiter maakt dan dus even niet meer uit, het gaat om het geld. Je moet dus als succesvol ruiter zonder een grote portemonnee je gevoel kunnen uitzetten. Het fijne van paardensport is wel dat het een sport is die je tot late leeftijd kan beoefenen. Dit betekent dat je ook op latere leeftijd kan proberen de Olympische Spelen te halen. Ook Jeroen Dubbeldam doet zelf al jaren mee, en heeft al een keer een individuele Gouden Medaille gewonnen met zijn vorige paard De Sjiem. En niet voor niets is de oudste atleet van de Olympische Spelen vaak te vinden bij de “equestrian”.

Veel paardenmensen in Nederland hebben een droom om ooit zo goed te kunnen worden als deze Olympische ruiters. Of hun doel is dat ene kampioenspaard fokken of trainen, dat later op hoog niveau goed gaat presteren. Velen werken hard, vaak wel 80 uur of meer in de week. De meesten van hen verdienen een bescheiden loon. Er zijn ontzettend veel beroepen gelinkt aan de paardensport, en alleen enkelen in de top verdienen veel geld. Zij oefenen dan ook veel macht uit over iedereen in deze besloten paardenwereld.

Paardensport als luxesport
In veel landen is paardensport daarentegen vaak nog een luxesport, waar alleen de rijke mensen een paard kunnen kopen of rijden. Een goede verzorging van een paard is heel duur. Dus men kan begrijpen hoe het kan gaan als veel mensen niet de middelen hebben om altijd het beste te kiezen voor hun paard, maar wel de drang hebben om te presteren. Ook is de druk groter in de paardenwereld om paarden zo snel mogelijk af te richten, tot een zo hoog mogelijk niveau. Want hoe hoger het paard loopt, des te meer is hij of zij waard. En hoe sneller, hoe beter. Want hoe langer het duurt: des te meer kost het qua voer, verzorging en stalling. Daarom belanden vaak vele gezonde paarden die net niet getalenteerd genoeg zijn al snel in het handelscircuit, of zelfs erger: bij de slacht. De paardensport is wellicht te populair geworden door de successen van het verleden. Een paard lijkt een middel tot wedstrijdsucces geworden, in plaats van een partner, een vriend voor het leven. Een paard is geen robot: het is een levend wezen met het bijkomende risico. Op topniveau is het risico dat een paard niet fit is heel moeilijk te accepteren voor de betrokkenen, omdat er zoveel geld mee gemoeid is, en er zoveel op het spel staat. Het gaat op dat vlak steeds vaker goed mis.

Het laten optreden van bepaalde dieren in het circus is de afgelopen jaren verboden in Nederland, want hen trucjes laten doen voor publiek wordt gezien als mishandeling.. Wat is dan het verschil met de hedendaagse paardensport? Omdat zoveel mensen het doen, is het dan wel OK? En wat wij zien op de wedstrijden, is helaas een tipje van de sluier. Wat er thuis gebeurt, krijgen we bijna altijd niet te zien. Alleen het paard weet precies hoe het er aan toe gaat, maar nogmaals, die kan het ons niet vertellen.

Waar is het respect voor deze geweldige paarden, die gevoelig zijn, en ook gevoelens hebben?

Toekomst paardensport
Wat gaat er gebeuren als paardensport geen Olympische sport meer is? Verliezen veel fanatieke paardenmensen dan hun interesse? Wat gaan al die mensen doen die nu geld verdienen aan paarden? Komen al die buitenlanders dan nog naar Nederland om sportpaarden te kopen, en komen er andere wedstrijden voor in de plaats? Eindigen dan nog meer paarden bij de slacht, of worden er minder gefokt? Of krijgen alle paarden het dan veel beter, en blijven de oprechte paardenliefhebbers dan over?

Het zijn allemaal vragen, waar we het antwoord niet op weten, totdat het gebeurt. Paardensport heeft alleen een toekomst als ieder die paarden rijdt en verzorgt, op zijn minst zorgt dat dit tiptop gebeurt zodat er geen controversiële situaties meer ontstaan. Dat men zich uitspreekt als er iets gebeurt wat niet door de beugel kan. Geen blauwe tongen, geen doorgeprikte buiken, geen trekken in de mond met strakke stang en bit, geen te strakke neusriem, geen bloed, geen dwang. Kortom geen “unhappy horse”, maar wel meer openheid van zaken.

De excuses die we jarenlang hoorden, zoals “de foto is een momentopname, je kan van elk paard in actie wel zo’n foto maken” of “mijn paard heeft een gevoelige huid, dus hij heeft al snel een drukplek van de sporen” en “een paard dat het niet leuk vind, kan echt niet zo goed lopen” zijn excuses die allang wetenschappelijk van de tafel zijn geveegd. Een paard dat pijn heeft of zich niet goed voelt, kan wél zo “goed” lopen. Dat is de natuur. Een sterk paard zal geen zwakte willen tonen, want dan valt hij ten prooi aan roofdieren. Het paard moet en zal dus doorgaan hoe beroerd hij zich ook voelt – tot hij echt niet meer kan – als men hem daartoe dwingt. Dat is dus desastreus voor het paard. Deze wetenschap zou men bij elk paard tijdens de training en wedstrijden in het hoofd moeten houden om het paard tegen zichzelf te beschermen. Een betere paardenwereld begint bij jezelf: leer de signalen lezen die een paard je geeft. Maar veel mensen zien het niet, omdat ze het van hun idolen niet leren te zien. Een goed voorbeeld geven aan de “Penny meisjes” zoals ik er vroeger een van was, en aan de mensen die niets van de paardensport snappen, dat is toch het belangrijkste? Zeker op het hoogste – nu nog Olympische – niveau. Anders lijkt het haast onvermijdelijk dat de paardensport uit de Olympische Spelen verdwijnt. En zou het niet mooi zijn als Nederland nu eens een van de voorlopers wordt als het gaat om paardenwelzijn, in plaats van altijd achter de feiten aan moeten lopen?

Lonneke Engel

Bronnen: Wikepedia, NOS, Youtube, Horses.nl, Hoefslag

P.S. Nadat ik deze column bij Piepvandaag.nl had ingeleverd, las ik toevallig dezelfde dag een nieuwe NRC column van Willem Vermaat, dierethicus verbonden aan de Universiteit van Utrecht. Het sluit aan bij mijn bovenstaande artikel, maar mr. Vermaat gaat zelfs een stapje verder: “De rug van een paard is niet bedoeld om te rijden” zegt hij, en ook: “Olympisch dressuur ziet er onnatuurlijk uit en dat is het ook” en “ eigenaren willen vaak het beste voor hun paard, maar wel binnen de grenzen van de wensen die zij zelf met het dier hebben”.  Ik kon dus niet anders dan van deze column melding te maken. Het kan nu ook echt niet anders dan dat dit een grote discussie gaat worden. Ik ben benieuwd!