Met vette koppen lazen we enkele maanden geleden dat orka’s voor de Spaanse en Portugese kust schepen aanvielen. De indruk werd gewekt dat het om gevaarlijke en agressieve dieren ging, maar niets blijkt minder waar: de nog jonge orka’s waren vermoedelijk alleen maar aan het spelen.
Deze zomer waren voor de kust van Spanje en Portugal meerdere interacties tussen orka’s en (zeil)boten. Soms werd er urenlang tegen een boot geramd en soms wisten de dieren het roer zwaar te beschadigen. Deskundigen van Coordinadora para o Estudo dos Mamíferos Mariños (CEMMA) ontdekten via video en fotomateriaal dat drie jonge orka’s vaak bij deze ‘incidenten’ betrokken waren; Gladis White, Gladis Black en Gladis Grey. De reden voor het ‘abnormale’ gedrag was onbekend.
‘Ze waren aan het spelen’
Afgelopen maanden heeft men geprobeerd het vreemde gedrag van orka’s (Orcinus orca) die boten zouden ‘aanvallen’ te verklaren. Er werd aangegeven dat een negatief incident met een boot aanleiding kan zijn geweest voor het zogenaamde ‘agressieve’ gedrag en in de media werd zelfs gesproken van wraak. Ook stress bij de dieren zou een rol kunnen spelen. Er is nu echter door de onderzoekers één conclusie getrokken op basis van het onderzoek en hun jarenlange observatie van deze orka’s: ze waren aan het spelen.
.
.
Zowel wetenschapper Dr. Ruth Esteban en bioloog Dr. Renaud de Stephanis maken deel uit van de groep wetenschappers die het gedrag van de orka’s die op het oog schepen aanvielen onderzochten. Dr. Esteban:
“Ze lijken altijd te gaan voor het roer, en ik denk dat dat komt omdat het een mobiel deel van het schip is. In sommige gevallen kunnen ze de hele boot ermee verplaatsen. We zien, in sommige van de video’s, dat de zeilboot bijna 180 graden draait. Als ze zien dat ze de macht hebben om iets heel groots te verplaatsen, is dat misschien echt een kick voor hen.”
Dr. De Stephanis is ervan overtuigd dat de orka’s geen kwaad in de zin hadden:
“Ik heb ze zien jagen. Als ze jagen, hoor of zie je ze niet. Ze zijn onzichtbaar, ze besluipen hun prooi. Ik heb ze potvissen zien aanvallen. Dat is agressief. Maar deze jongens, die zijn aan het spelen.”
Hersenen
Neurowetenschapper Lori Marino, voorzitter van het Whale Sanctuary Project, is een van de weinige mensen die daadwerkelijk in de hersenen van een orka heeft kunnen kijken. Samen met collega’s scanden ze in 2004 voor een studie de hersenen van een in gevangenschap overleden orka. Ze legt uit dat er overeenkomsten zijn tussen de hersenen van een orka en een mens, onder andere in het deel verantwoordelijk voor emoties. Maar door hun gedrag in eenvoudige categorieën zoals goed of slecht, agressief of speels te plaatsen zorgen we ervoor dat we ze totaal verkeerd begrijpen:
“We maken er karikaturen van.”
Geen aanvallen maar interacties
Maar er is nog een belangrijkere reden voor Esteban, De Stephanis en het onderzoeksteam om te proberen de manier waarop men spreekt over deze incidenten aan te passen. Dr. Esteban:
“Het was echt eng voor de mensen, dat kan ik begrijpen. Maar we willen het geen aanval noemen. We noemen het een interactie.”
Ze is bang dat de negatief geladen berichtgeving een stap is naar vervolging van ernstig bedreigde orka’s.
Dr. De Stephanis geeft toe gefrustreerd en oprecht bezorgd te zijn over het gedrag van de orka’s. Hij vertelt dat uit zijn waarnemingen van de incidenten tussen deze orka’s en boten, meestal twee van de drie orka’s worden geïdentificeerd:
“Het zijn vooral twee van die jongens die ‘gek’ worden. Ze spelen gewoon. En het spel wordt steeds intenser. Ze vinden het geweldig. En ik weet niet waarom. Het lijkt gewoon iets wat ze echt leuk vinden en dat is het.”
Onlangs hebben orka’s twee vissersboten voor de Portugese kust geramd. Dr. de Stephanis vreest dat dit misschien het kantelpunt is wat de dieren in direct conflict met de vissers kan brengen. De vissers zien hun levensonderhoud evenals hun veiligheid mogelijk in gevaar komen. Deskundigen geven aan dat bij mens-dierconflicten, waar mensen het gevoel hebben dat hun leven wordt bedreigd door de nabijheid van grote roofdieren en dat hun enige optie is om ze te doden, ‘provocerende taal’ een rol speelt bij het voeden van deze situaties.
Mensgericht oordeel
Als top roofdieren zijn agressie, dominantie en krachtvertoon waarschijnlijk belangrijke elementen van spelgedrag bij orka’s. Volgens Dr. Michael Weiss van de Universiteit van Exeter en het Center for Whale Research kan voor enkele van de meest sociale dieren op aarde, samen spelen zorgen voor sociale binding. Maar mensen zouden volgens hem op een fundamentele manier omgaan met grote roofdieren:
“Als ze zich beginnen te gedragen op een manier die we niet leuk vinden, dan zijn ze gemeen, agressief en kwaadaardig. We zouden er verkeerd aan doen om ons besef van goed en kwaad op te leggen aan elk ander dier, laat staan op een dier met een eigen ontwikkeld gevoel van cultuur.”
Orka’s tot meer in staat dan men denkt
Orka’s in dit gebied hebben zichzelf in het verleden een nieuwe jaagtechniek aangeleerd: ze halen vis van de lijnen van vissersboten waardoor het ze minder energie kost om aan voedsel te komen. De dieren zijn daarbij niet geïnteresseerd in mensen, het gaat ze alleen om de tonijn aan de lijn. De techniek wordt binnen de groep aan de nakomelingen doorgeven. Het is zeer waarschijnlijk dat overbevissing een drijfveer was voor de orka’s om deze geheel nieuwe jaagcultuur te ontwikkelen. Dr. De Stephanis:
“Ik heb het bewijs nog niet, maar ik zou mijn hand in het vuur steken en zeggen dat dit de groep is waar de Gladises vandaan komen.”
Hij suggereert dat het huidige gedrag van de dieren ook deel kan uitmaken van een culturele verschuiving die de dieren daadwerkelijk helpt om te overleven.
Belangrijke les
Wat precies de aanleiding is voor de jongere orka’s om te gaan spelen met boten is niet bekend. Dr. Marino:
“Het zijn jonge mannetjes, ze zullen onstuimig zijn. Er kan een element van spelen in zitten, een element van agressie – van het proberen om zichzelf te bewijzen. Maar om te zeggen dat ze gewoon wreed en berekenend zijn of dat ze gewoon onstuimig en speels zijn doet ze geen goed. De echte waarheid is niet een van die dingen. Ze zijn in staat tot wreedheid, ze zijn in staat tot vriendelijkheid, ze zijn in staat tot allerlei dingen, net als mensen. We kunnen ze niet in één dimensie karakteriseren. Dat is een belangrijke les om te leren.”
Bronnen:
©AnimalsToday.nl Aurora van de Loo
