Vrouwelijke orka’s hebben net als de mens een menopauze en kunnen tot wel 90 jaar oud worden. Tot voor kort was het een mysterie waarom de dieren in de overgang raken en onvruchtbaar nog heel wat jaren leven. Een nieuwe studie toont aan waarom: grootmoeders vergroten de kans op overleving van hun kleinkinderen!
De orka is een van het handjevol zoogdieren dat in de menopauze komt. Nu toont nieuw onderzoek aan waarom dit is. De grootmoeders vergroten de kans op overleving van hun kleinkinderen. Als oma in de buurt is, neemt de kans om te overleven voor de orkakalfjes toe. Dit is het zogenaamde ‘grootmoedereffect’. Bij mensen werkt het zo, dat kinderen meer kans hebben te blijven leven als oma een handje helpt. Maar nu blijkt dat bij orka’s dus net zo te zijn.
Met oma meer kans op overleving
Wetenschappers, die al tientallen jaren onderzoek doen naar twee orkapopulaties voor de Noord-Pacifische kust van Canada en de Verenigde Staten, hebben ontdekt dat jonge orka’s met grootmoeders een grotere kans hebben op overleving dan orka’s zonder oma. Ook ontdekten ze dat de kans op overlijden van het kalf enorm stijgt als zijn grootmoeder overlijdt. Een orka-kleinkind heeft in de twee jaar na de dood van oma vierenhalf keer zoveel kans om ook zelf te overlijden, vergeleken met orka’s van wie de grootmoeder nog wel leeft. En de overlijdenskans is zelfs ruim zesenhalf keer zo groot als de overleden grootmoeder zelf geen kinderen meer kon krijgen. Dit bewijst dat orka-oma’s van levensbelang zijn voor de overleving van hun kleinkinderen, helemaal postmenopauzale grootmoeders. Hiermee is voor het eerst bij een diersoort anders dan de mens het zogenaamde ‘grootmoedereffect’ vastgesteld. Deze ontdekking werd eerder deze maand gepubliceerd in het tijdschrift PNAS (Proceedings of the National Academy of Sciences).
Evolutie-ecoloog Dan Franks aan de Universiteit van York in Engeland geeft aan:
“De grote kennis van de grootmoederorka’s en hun leiderschap helpen de kalfjes, vooral in zware tijden.”
Hechte familiegroepen
Orka’s leven in heel hechte familiegroepen van zo’n 40 orka’s. De roofdieren werken samen tijdens de jacht naar diverse prooien. Over het algemeen blijven zowel de mannelijke en vrouwelijke orka’s hun leven lang in de groep waarin ze zijn geboren. Wel zoeken ze hun partner buiten de groep om inteelt te voorkomen. Vrouwelijke orka’s zijn zo rond hun 40ste niet meer vruchtbaar en kunnen wel 90 jaar worden, terwijl mannelijke orka’s meestal niet ouder worden dan 50 jaar.
Omdat orka’s in een matriarchale samenleving leven, is het aannemelijk dat de oudere vrouwtjes cruciale kennis over voedselbronnen hebben, wat leven of dood betekent voor hun familie.
Oma’s doen ertoe
Natuurlijke selectie zou ogenschijnlijk de voorkeur geven aan het vermogen van de vrouw om zoveel mogelijk nakomelingen voort te brengen en het ophouden van de voortplanting ver voor het einde van het leven zou dat in de weg staan. Evolutiebiologen hebben meerdere hypothesen ontwikkeld, die dit dilemma kunnen verklaren. De menopauze kan grootmoeders en moeders helpen competitief gedrag te voorkomen als het gaat om het vinden van voedsel om hun jongen te voeden. Als grootmoeder zich niet meer kan voortplanten, kan ze zich ten volle richten op de kleinkinderen.
Het onderzoeksteam analyseerde de overlevingskansen van 378 “kleinkinderen” en ontdekte dat het risico om te overlijden voor het kalf groter was wanneer grootmoeder niet meer vruchtbaar was en wanneer het kalf mannelijk was. Franks verklaart het als volgt: de grootmoederorka’s die in hun postmenopauze zitten, zullen meer toegewijd zijn aan hun kleinkinderen, wat hun eventuele dood des te ontwrichtender maakt. De factor dat vaker de mannetjes het begeven, is een raadsel. Het risico was het hoogst als de zalmpopulatie laag was of gemiddeld. Wat suggereert dat de grootmoeders het meest nodig zijn in tijden van schaarste. Oma’s gebruiken dan hun uitgebreide ecologische kennis in de zoektocht naar voedsel. Onderzoeker Franks:
“We weten dat ze de familie leiden naar voedsel, vooral in tijden van nood. En we weten dat ze hun zalmvangsten delen met hun jonge familieleden. Maar we denken dat er meer is, in hoe grootmoeders hun familie op gang houden.”
Bedreigd
Orkapopulaties nemen af, zoals de meest bestudeerde orkapopulatie voor de Noord-Pacifische kust, de Southern Residents. Een rampzalige combinatie van blootstelling aan giftige stoffen (bekend als PCB’s), een daling van het aantal prooidieren dat op hun menu staat én geluidsoverlast veroorzaakt door schepen zijn factoren die bijdragen aan hun decimering.
Dit is waarom dit onderzoek volgens Franks een sterk bewijs is voor natuurbeschermers dat orka’s beschermd moeten worden tegen deze bedreigingen.
“De dood van een grootmoederorka na haar menopauze heeft een ongelooflijke impact op de hele familie. Dit is belangrijk te weten voor de instandhouding van de soort.”
Bronnen:
©Animals Today
