Op 17 maart 2021 vinden in Leiden niet alleen de landelijke Tweede Kamerverkiezingen plaats, Leidenaren kunnen dan ook stemmen over de toekomst van het Roomburgerpark in Leiden Zuidoost. Het gemeentebestuur was al akkoord over een herinrichtingsvoorstel voor het park, waarbij een deel van het park op de schop zou gaan ten behoeve van een extra hockeyveld voor de plaatselijke hockeyclub Roomburg. Bezorgde Leidenaren willen hier nu echter middels een referendum alsnog een stokje voor steken. Zo hopen ze dat het openbare park blijft zoals het is en de biodiversiteit wordt gewaarborgd.
Tegen deze achtergrond publiceert Animals Today een artikel van de Leidse bioloog dr. Rinny Kooi, verbonden aan de Universiteit Leiden, over de biodiversiteit in het park.
Genieten van het mooie Roomburgerpark
’t Is Juni, en de vijver in ’t plantsoen
Ademt over het gras zijn blauwe droomen.
De jonge twijgen in de boomen,
water en hemel zijn van weerschijn groen.
Martinus Nijhoff (1894-1953) in ‘Het tuinfeest’
Stadsparken zijn ontzettend belangrijk voor mens en dier. Wij mensen merken dat nu vooral in coronatijd: er wordt meer gewandeld en gesport, ook in het Roomburgerpark in Leiden. Nijhoff zou er ook van hebben kunnen genieten, vermoed ik als ik zijn woorden in het bovenstaande gedicht lees. Ze doen me denken aan de prachtige vijver in het park.
Helias Udo de Haes (emeritus hoogleraar aan de Universiteit Leiden red.) en ik hebben hier in 2019 een biodiversiteitsonderzoek gedaan. Wij kwamen tot de conclusie dat de biodiversiteitswaarde hier groot is en dat die uitstraalt naar de omgeving. Het park heeft beslist een positieve invloed op de vogelstand in de aangrenzende woonwijk. Dat geldt ook voor de mogelijkheden voor bijen, vlinders en andere insecten, vleermuizen en egels. De vijver wordt een hotspot van biodiversiteit genoemd. Rond de vijver groeit veel riet. Het is dus geen wonder dat het zwanenechtpaar – dat altijd ergens in de wijk te vinden is – hier al eens heeft gebroed. Vaak zie ik in het water een meerkoet, waterhoen of wilde eend.
Er zijn enkele bijzondere waarnemingen gedaan. Aaf Verkade, de Leidse Adviseur Stadsgrachten, ontdekte in deze vijver een groot zeeltechtpaar. Door een duiker naar een sloot in de buurt zijn deze vissen binnen gezwommen. Inmiddels zijn ze zo groot geworden dat ze niet meer door de duiker weg kunnen komen. Het zijn dus blijvers geworden. Waarschijnlijk zijn er in de vijver gelukkig nog geen Amerikaanse zoetwaterkreeften. Natuurlijk wel veel andere soorten vissen. Dat weten de vissende reigers en futen. Zelfs een ijsvogel op jacht wordt hier gesignaleerd. De vijver zit vol met bruine en groene kikkers en grote watersalamanders. Padden probeerden eind februari 2020 tijdens de paddentrek het water te bereiken om ‘bruiloft te vieren’. Het resultaat zagen we rond 4 juli in de omgeving van het park. Het wemelde daar van jonge padjes en je moest heel zorgvuldig lopen om te voorkomen dat je op ze zou staan. Ze kropen zelfs de huizen in de omgeving in. Uiteraard leven in en rond het water diverse slakken, veel insecten als schrijvertjes, geelgerande watertorren, libellen, bijen, vlinders, veel muggen (onder andere dansmugjes) en vele andere. De bloeiende planten als de gele lis, lisdodde, zwanenbloem, dotter en watergentiaan trekken insecten aan.
De ligging van het Roomburgerpark, met het open terrein aan de rand van een woonwijk met oudere bebouwing en omliggend water, maakt het voor vleermuizen een geschikte vliegroute tussen voedselgebieden en vaste rust- en verblijfplaatsen. Daarom is het belangrijk dat dichtbij de vijver en langs bijna alle randen van het park hoge, oude bomen (sommige ouder dan 60 jaar) staan. De grote bonte specht hakt soms in de oude bomen een holte voor een nest. In een oude populier zag ik eens een gang van de grootste Nederlandse rups, de wilgenhoutrups.
Vleermuizen vervullen hier een hele nuttige taak, ze zijn de natuurlijke bestrijders van plaaginsecten zoals muggen. Minimaal zes beschermde soorten als de gewone dwergvleermuis, laatvlieger, meervleermuis, rosse vleermuis, ruige dwergvleermuis en watervleermuis zijn hier gespot. De bomen staan in veel gevallen op een houtwal. Die houtwal met oude struiken (onder andere de hulst, kamperfoelie, prachtframboos, prunussen en ribes) is belangrijk voor kleine zoogdieren als egels en muizen.
Omdat in de wal wormen en larven van verschillende insecten leven is het een voedselbron voor vogels en kleine zoogdieren als egels, spitsmuizen en muizen. Egels en padden overwinteren daar. In oude houtwallen wordt stikstof en CO2 vastgelegd. Onder de bomen in de houtwal zijn in het voorjaar stinsenplanten en andere voorjaarsbloeiers waaronder de bosanemoon, gevlekte aronskelk, gele dovenetel, daslook en het maarts viooltje te bewonderen. Het is heel belangrijk dat die begroeiing voor het overgrote deel uit soorten bestaat die insecten en vogels aantrekken. Insecten vinden er voedsel in bloeiende struiken en vormen vervolgens weer een hapje voor insectenetende vogels, zoals de zwartkop, heggenmus, roodborst en winterkoning. Af en toe komen een Vlaamse gaai, ekster of boomvalk even op bezoek.
Merels, vinken, groenlingen en andere broedvogels vinden in de struiken plaats voor hun nesten. De rijkdom aan bessen biedt in de herfst voedsel aan merels, zanglijsters, koperwieken, kramsvogels, spreeuwen en houtduiven. Als ik hier goudhaantjes en puttertjes zie word ik daar gelukkig van. Puttertjes herinneren mij aan het prachtige schilderij van Carel Fabritius (1622-1654). Mussen – een IUCN Rode Lijst soort – vliegen in kleine aantallen door de wijk en vaak ook in dit park. Ze pikken ’s zomers in het gras vol bloeiende bloemen als madeliefjes, paarden- en boterbloemen. De biodiversiteitswaarde van gras (en de bodem daaronder) is hoog en wordt vaak onderschat. Wel dertig verschillende soorten bijen bezoeken madeliefjes. Als ik in het voorjaar uit het park loop kom ik langs een prachtige gele kornoelje en een appelboompje. Dan heb ik het tuinfeest van Nijhoff bezocht!
Het komt in veel plaatsen voor dat parken als het Leidse Roomburgerpark worden beschermd vanwege de biodiversiteitswaarde. Soms is dat nodig tegen een bedreiging van bebouwing of de aanleg van wegen of sportvelden van kunststof. Dat gaat dan vaak ten koste van de grootte van een park en de biodiversiteit. Naast de intrinsieke waarde van een omgeving met een grote biodiversiteit, is behoud en verbetering van biodiversiteit in stedelijke gebieden ook door de opwarming van de aarde van belang.
In het Leidse Roomburgerpark dreigt nu een aantasting van de biodiversiteit. De plaatselijke hockeyvereniging en het gemeentebestuur streven naar de aanleg van een extra hockeyveld. Dat betekent een grote aanslag op zowel het park als de omgeving door extra hittestress, lawaai, licht en verkeersdrukte. En vooral verlies van biodiversiteit. Veel omwonenden en bezorgde burgers strijden al jaren tegen de plannen. Niet omdat ze tegen welke sport dan ook zijn, maar omdat ze voor behoud van de natuurlijke omgeving en de biodiversiteit zijn. Tijdens de komende verkiezingen vindt er zelfs een stadsbreed referendum plaats over het plan van de gemeente. Persoonlijk hoop ik natuurlijk dat de tegenstanders van dit plan de steun krijgen van de meerderheid van de Leidse bevolking.
Het is heel belangrijk dat in steden de parken groter worden en niet kleiner, dat ze worden gekoesterd. De biodiversiteit draagt bij aan het genot om in het Roomburgerpark te wandelen.
Let eens op de bloemen. Rozen, paardenbloemen, madeliefjes en andere bloemen trekken bloembezoekers als bijen en vlinders aan. Wel dertig verschillende soorten bijen bezoeken madeliefjes. Mussen zoeken in het gras naar zaden en merels trekken daar een regenworm naar boven. Rond de vijver vliegen op een warme dag diverse libellen. Met veel geluk zie je daar kikkers of padden of zelfs een ijsvogel. Kool- en pimpelmezen zoeken in de bomen naar voedsel. Regelmatig kun je daar ook goudhaantjes zien en zelfs wel eens een zwerm puttertjes.
Het Roomburgerpark nodigt ’s zomers en ’s winters uit er te vertoeven. Als het park wordt verkleind, neemt de biodiversiteit volgens een biologische wetmatigheid met een grotere factor af. Dat kun je niet in tien tot twintig jaar herstellen. Verklein het daarom niet!
Dr. Rinny E. Kooi
In de onderstaande video worden vijf redenen gegeven om bij het referendum tegen het ‘inrichtingsvoorstel Wijksportpark Roomburgerpark’ te stemmen.
Meer informatie over het behoud van het Roomburgerpark en het referendum is te vinden op de website van de Stichting Vrienden van het Roomburgerpark.
