Op dit moment is de voorjaarstrek aan de gang. Veel trekvogels keren terug naar hun broedgebieden, waarvoor ze soms duizenden kilometers moeten vliegen. Het is een van de fascinerende natuurverschijnselen en kan weken tot maanden aanhouden. De mooiste vogelsoorten landen dan ineens in je achtertuin, of vliegen hoog boven je hoofd door naar Scandinavië. Maar ze trekken ook over oorlogsgebied, daar waar het de vorige keer nog veilig was.
De voorjaarstrek is een stuk minder massaal dan de najaarstrek, doordat de vogels niet allemaal tegelijk vertrekken. Wel zetten ze er extra de sokken in, want hoe eerder ze in de broedgebieden arriveren, hoe eerder ze de beste plekjes voor hun nest kunnen claimen en hoe groter de kans op een goed broedseizoen.
Vogelsoorten die in het najaar niet ver weg vliegen, bijvoorbeeld naar Zuid-Europa, zijn vaak als eerste terug. Dat geldt o.a. voor de oeverzwaluw, boerenzwaluw, blauwborst, grutto, tjiftjaf, zomertaling, zwartkop, kleine plevier en zwartkopmeeuw. Langeafstandstrekkers als spotvogel, zomertortel en wielewaal komen later aan vanuit Afrika. Reistijden zijn afhankelijk van het weer; met tegenwind hebben ze het een stuk lastiger en doen ze langer over de tocht.
Tijdens hun reis oriënteren de vogels zich door kustlijnen en rivieren te volgen en te kijken naar de zon en de sterren. Ze gebruiken zelfs geluiden en geuren om de weg te vinden. Daarbij kunnen ze het aardmagnetische veld voelen met een speciale receptor, net boven de snavel.
Veranderingen in de trek
In de loop der tijd zijn er wat wijzigingen in de trek waargenomen. Zo zagen we de eerste boerenzwaluwen in de jaren ‘70 eind maart of begin april; tegenwoordig zijn ze er al half maart. Een mogelijke verklaring is dat de insectenpiek in onze contreien eerder plaatsvindt als gevolg van klimaatverandering. Doordat het in maart steeds warmer is, zijn er eerder veel insecten. Die zijn noodzakelijk om de jongen te kunnen voeren.
Ook over Oekraïne vliegen trekvogels
Ook over Oekraïne vliegen trekvogels en het is zeer de vraag hoe de Russische bombardementen op Oekraïense steden van invloed zijn op de trekroutes. Prof. Dr. Ruud Foppen van Sovon Vogelonderzoek Nederland:
“In Europa spreken we bij vogeltrek over bepaalde ‘flyways’. Miljoenen vogels vliegen via de ‘Mediterrane/Zwarte Zee Flyway’ op hun tocht van Afrika naar Rusland (Siberië) en vice versa, via bepaalde oversteekplekken (zee-engtes), zoals de Bosporus en de randen van de Zwarte Zee. Daarbij komen ze uit in Oekraïne. In het voorjaar komen ze via de Bosporus Europa in, buigen dan af naar het oosten om de Oeral te vermijden en zo verder Rusland in te vliegen. Het gaat om heel veel soorten, veel watervogels en roofvogels, maar ook miljoenen zangvogels.”
Uit Nederlandse radarbeelden is gebleken dat vogels massaal het luchtruim kiezen op oudejaarsavond, wanneer het vuurwerk losbarst en een enorme luchtverontreiniging ontstaat.
Ruud Foppen van Sovon Vogelonderzoek over het luchtruim boven Oekraïne:
“Op dit moment is de lucht van Oekraïne erg giftig geworden door bomaanslagen. Of vogels last hebben van het oorlogsgeweld of de milieugevolgen daarvan zal grotendeels afhangen van de plekken waar ze komen. De meeste zullen niet over stedelijk gebied vliegen waar op dit moment de gevaren het grootst zijn.”
Prestatie
Vogeltrek is een enorme prestatie die grote kracht en uithoudingsvermogen vereist. Tegenwoordig worden vogels echter geconfronteerd met extra bedreigingen, veroorzaakt door menselijke activiteit. Hongerige, uitgeputte vogels kunnen ergens tijdens een tussenstop aankomen, maar ontdekken vervolgens dat deze plek is vernietigd door landbouw of verstedelijking. Klimaatverandering zorgt er dan weer voor dat leefgebieden verschuiven of verdwijnen. Daarbij is het Middellandse Zeegebied vol gevaar.
.
Elk jaar worden miljoenen vogels illegaal gedood door jagers
BirdLife Cyprus zag vorig jaar een verontrustende toename van illegale vogelvangsten. Het uitschrijven van boetes voor het doden van beschermde soorten gebeurt minder vaak. Italië en Frankrijk hebben een diepgewortelde jachtcultuur. Het vangen en eten van (zang)vogels – en ander geschoten wild – is op het platteland doodnormaal. Zelfs een beschermde status van soorten vormt geen belemmering om er toch op te jagen.
.
.
Malta heeft ook veel vogeljagers. Waar Italianen en Cyprioten de vogels voor consumptie schieten, zien zij het meer als ‘vogels schieten voor plezier’. Voor trekvogels is Libanon een ‘zwart gat’ waar ze worden opgejaagd, gevangen en vermoord. In het land is een aantal plekken waar de vogeltrek erg geconcentreerd is en waar ook jagers uit binnen- en buitenland naartoe komen. De BirdLife Partner in Libanon is een kleine maar goed georganiseerde organisatie die vecht tegen deze misstanden. In Egypte worden trekvogels gevangen met mistnetten, die vaak kilometers aaneensluitend worden neergezet.
.
.
Overigens kan er onderweg veel meer misgaan. Zo zorgen slecht weer of zandstormen boven de Sahara soms voor vertraging. Door stormen op zee kunnen vogels soms zomaar een continent verder ‘waaien’, bijvoorbeeld vanuit de VS naar het Verenigd Koninkrijk. En er zijn helaas ook windmolens en hoogspanningsleidingen die de vogels moeten trotseren.
Meteen moeten pronken
Uiteindelijk, na duizenden kilometers vliegen, komen de vogels aan in hun broedgebied, waar ze – ondanks dat de vetreserves op zijn – meteen moeten pronken met hun mooiste verenkleed, de mannetjes hun mooiste liedjes moeten zingen en zelfs andere vogels moeten afweren om een partner te vinden. Ze bouwen samen nauwgezet een nest en broeden om de beurt dag en nacht hun kostbare eieren uit, proppen maandenlang voedsel in hongerige, krijsende vogelbekjes. Om vervolgens van eind augustus tot in november naar hun overwinteringsgebieden te vliegen. Met miljoenen tegelijk.
.
LiveAtlas
De laatste helft van april en de eerste helft van mei zijn doorgaans de beste tijden om de voorjaarstrek waar te nemen. De binnenkomst van zomervogels is mooi te volgen via de tellingen van LiveAtlas.
Bronnen:
#GNvdD: Zwarte wiek windmolen helpt echt tegen vogelaanvaringen
©AnimalsToday.nl Marianne Miltenburg
