Met behulp van genetische manipulatie hebben Chinese wetenschappers autistische symptomen gecreëerd bij een groep makaken. De apen hadden niet alleen een dubbel gen, maar vertoonden ook enkele eigenschappen die gezien worden bij mensen met autisme. Het is echter de vraag in hoeverre dierproeven model kunnen staan voor de mens, zeker wanneer het gaat om psychiatrische aandoeningen.

autisme bij apen
Makaak | Foto: Pixabay

Voor zijn onderzoek manipuleerde neurowetenschapper Zilong Qiu van het Shanghai Instituut voor Biologische Wetenschappen de genen van een groep makaken. Een tiental dieren werd geboren met een dubbel MECP2-gen en na 11 maanden begonnen zij afwijkend gedrag te vertonen. De laboratoriumapen liepen rondjes in hun kooien, communiceerden minder met andere apen en raakten sneller geagiteerd wanneer onderzoekers hen in de ogen staarden. Zilong Qiu:

“De abnormale apen gromden, mopperden en schreeuwden vaker als we ze uitdaagden.”

Collega-wetenschappers hebben felle kritiek op het onderzoek. Niet alleen is het onethisch om psychiatrische aandoeningen te creëren bij apen, ook gaat het hier niet om een wetenschappelijk model. Huda Zoghbi, neurowetenschapper aan het Baylor College of Medicine en ontdekker van het syndroom van Rett:

“Hoewel de apen gelijkaardige symptomen vertonen, zijn het niet dezelfde symptomen als bij menselijke kinderen. Meer gangbare symptomen zoals plotselinge aanvallen waren volledig afwezig.”

Ook ontbrak de intellectuele achterstand bij de makaken en de vraag is dan ook in hoeverre de onderzoeksresultaten representatief zijn voor mensen.

Scala
Autisme is een zeer ingewikkelde aandoening die door de grote hoeveelheid verschijningen en het brede scala aan symptomen zelfs bij mensen erg moeilijk te diagnosticeren is. Zo kan er sprake zijn van een ernstige intellectuele achterstand, aanvallen, herhalende spraak en beperkte interesses. Wetenschappers denken dat er ruim 100 genen bij betrokken zijn. Eén van deze genen is het MECP2-gen. Wanneer mensen dit gen dubbel hebben of wanneer het beschadigd is, is er mogelijk sprake van het syndroom van Rett, een zeldzame vorm van autisme die voornamelijk bij meisjes voorkomt. In Nederland zijn op dit moment 250 meisjes met het syndroom bekend.

Voordat Qiu aan apen begon te sleutelen, deed hij jarenlang proeven op muizen. Dit was echter niet succesvol, omdat het brein te verschillend was met die van mensen. De symptomen kwamen niet goed overeen. Met z’n inspanningen verspilde hij vele muizenlevens zonder resultaat. Maar ook met het huidige onderzoek is niet te voorspellen hoe de resultaten bij mensen zullen uitpakken. David Skuse van de University College London:

“De vraag is: als je een dierlijk model baseert op een menselijke genetische afwijking, wat vertelt dit je dan over autisme in het algemeen? Ik geloof niet dat het je noodzakelijkerwijs ook maar iets vertelt over autisme.”

Naïef en onjuist 
Het is omstreden ervan uit te gaan dat alle aandoeningen met autistisch trekken dezelfde onderliggende hersencircuits hebben. Het menselijk brein is zo geëvolueerd dat mensen zeer sociale dieren zijn geworden. Het is goed mogelijk dat veranderingen in verschillende hersenstructuren steeds andere sociale communicatieproblemen ten gevolge hebben. Skuse:

“De verwachting dat de genetische manipulatie van één enkele, biologische route leidt tot autistische symptomen is in mijn ogen naïef en onjuist.”

Wanneer het Qiu lukt om te bewijzen dat de apen daadwerkelijk autisme hebben, wil hij meer dierproeven doen, waarbij hij hoopt de symptomen terug te kunnen draaien zijn. Het uiteindelijke doel is om een genetische behandeling te vinden voor autistische mensen. En die genetische manipulatie bij mensen zal onvermijdelijk een nieuwe ethische discussie starten.

Bronnen: De MorgenNatureNew ScientistRett.nl ©PiepVandaag.nl Esther van der Spek