Op dinsdag 9 maart heeft de Eerste Kamer ingestemd met het nieuwe ‘Wetsvoorstel stikstofreductie en natuurverbetering‘ van demissionair minister Schouten. In december had de Tweede Kamer al ingestemd, waardoor de stikstofwet nu is aangenomen. Volgens de nieuwe wet moet in 2025 zeker 40 procent, in 2030 zeker 50 procent en in 2035 minstens 74 procent van de gebieden die zijn aangetast door stikstof weer hersteld zijn. Verschillende experts en organisaties waarschuwen echter dat de beschadigde natuurgebieden onder deze wet nauwelijks geholpen zullen zijn.
Sinds een aantal jaren wordt er gesproken over een stikstofcrisis. Dit houdt in dat er te veel stikstof in natuurgebieden terechtkomt, wat rampzalige gevolgen heeft. Een groot deel van deze stikstof is afkomstig uit de landbouw: zeker 40 procent. Het overige deel wordt veroorzaakt door verkeer, huishoudens en bouw.
De stikstof in de lucht gaat gevaarlijke verbindingen aan met stoffen die door deze sectoren worden uitgestoten en daalt vervolgens neer op kwetsbare natuurgebieden. Het verrijkt hier de grond, wat de natuur juist uit balans brengt. Sommige planten gaan namelijk woekeren ten koste van andere, waardoor er soorten uitsterven. Veel heidegebieden zijn bijvoorbeeld al vergrast door het toedoen van stikstof. Dit heeft een nadelig effect op insecten, en zal op den duur ook andere soorten beïnvloeden. Uiteindelijk is dit funest voor de biodiversiteit en zal het gebied verarmen. In de afgelopen decennia is door menselijk toedoen het aantal stikstofverbindingen in de natuur al verdubbeld.
Druk op het kabinet
In 2019 concludeerde de Raad van State, de hoogste instantie in het bestuursrecht, dat de huidige stikstofregeling onvoldoende effect heeft. Zij refereerden hier naar het PAS (Programma Aanpak Stikstof) dat in 2015 van start ging. Deze regeling maakte het verplicht voor bedrijven om, zodra zij aan een bouwproject begonnen, met plannen te komen om in de toekomst hun stikstofuitstoot te compenseren. Echter bleek het dat deze plannen vaak niet werden verwezenlijkt, omdat controle vanuit de overheid uitbleef.
Door de uitspraak van de Raad van State kwamen bouwprojecten en de aanleg van wegen massaal stil te liggen. Er mocht namelijk per direct niet meer gebouwd worden langs zogeheten Natura-2000 gebieden. Dit zijn beschermde natuurgebieden die extra gevoelig zijn voor stikstof. In Nederland bestaan er 118 van zulke gebieden, waaronder de Veluwe, het IJsselmeer en de duinen bij de Waddeneilanden. In de Natura-2000 gebieden is een maximale hoeveelheid stikstof bepaald, de ‘kritische stikstofdepositie’, die al in 75 procent van de gevallen overschreden is.
Maar liefst 18.000 projecten werden stilgelegd als gevolg van de uitspraak. Doordat het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit moest wachten op nieuwe berekeningen voor de maximale uitstoot, ontstond er langdurige onzekerheid voor zowel boeren als bedrijven. Dit leidde onder andere tot de hevige boerenprotesten van vorige jaren. Het nieuwe wetsvoorstel moet nu duidelijkheid bieden en de impasse in bouwprojecten beëindigen.
Het nieuwe voorstel
Volgens de nieuwe wet moet in 2025 dus zeker 40 procent, in 2030 zeker 50 procent en in 2035 minstens 74 procent van de gebieden die zijn aangetast door stikstof weer hersteld zijn. Om dit te bereiken moet onder andere de stikstofuitstoot met 26 procent gereduceerd worden. Ook moeten bedrijven voortaan, voordat zij een bouwvergunning krijgen, aantonen dat er geen stikstofneerslag in één van de beschermde natuurgebieden terechtkomt. Deze regel komt in plaats van het PAS, waarbij bedrijven hun uitstoot moesten compenseren.
Het kabinet legt ruim 6 miljard euro apart om het stikstofgehalte te verlagen. De helft hiervan wordt gebruikt om beschadigde natuur te doen herstellen, 2 miljard om maatregelen die de stikstofuitstoot beperken te financieren, en 1 miljard om de bouw te verduurzamen en te compenseren. Demissionair minister Schouten schrijft verder in het wetsvoorstel dat na vier jaar de voortgang van de reductie moet worden geëvalueerd en dat er dan, zo nodig, strengere maatregelen volgen. Het doel van de wet is het vinden van een middenweg tussen het herstellen van stikstofgevoelige gebieden en het voortzetten van bouwprojecten.
Stikstofwet gaat niet ver genoeg
Toch stemden onder andere de Partij voor de Dieren en GroenLinks tegen het wetsvoorstel in. Volgens hen gaat de wet namelijk niet ver genoeg om Natura-2000 gebieden te beschermen. Deze partijen pleiten bijvoorbeeld voor een halvering van de veestapel en het annuleren van de plannen voor Lelystad Airport om de stikstofuitstoot terug te dringen.
Bovendien heeft het Adviescollege Stikstofproblematiek, de commissie-Remkes, vorig jaar al gewaarschuwd dat alleen een stikstofreductie van minstens 50 procent, in plaats van 26 procent, voldoende effect zou hebben. Zonder aanvullende maatregelen zou een herstel van Natura-2000 gebieden zelfs een reductie van 75 procent vereisen. De commissie wijst erop dat het voorstel nog te veel lijkt op het PAS en dat het kabinet dreigt dezelfde fouten te maken.
Er moet volgens de commissie vooral worden ingegrepen in de veehouderij. Er zou een stikstofheffing van kracht kunnen gaan – vergelijkbaar met een CO2-heffing – en er zouden meer subsidies kunnen worden ingezet om boeren uit te kopen of te helpen verduurzamen. Tevens zou er vooral een Europese aanpak van de stikstofcrisis nodig zijn, omdat maar liefst 35 procent van de stikstof dat in onze natuurgebieden terechtkomt uit het buitenland komt.
Ook het WWF vreest dat de nieuwe wet onvoldoende bescherming en herstel van Natura-2000 gebieden bewerkstelligt. De wet biedt nog te weinig zekerheid dat de stikstofdoelen daadwerkelijk worden gehaald. WWF-NL waarschuwt dat het stikstofvoorstel de crisis juist verergert, doordat elk klein beetje uitstoot zorgt voor een stapeleffect waarin de schade aan natuurgebieden exponentieel toeneemt. Zij laat weten:
“De oproep van WWF-NL aan de politiek is dan ook: verbeter de aanpak van stikstof. Om natuur op tijd te redden is het noodzakelijk om in 10 jaar tijd de uitstoot van stikstof met de helft te verminderen. Alleen dan vormt stikstof in alle natuurgebieden en daarbuiten geen bedreiging meer voor natuur, gezondheid en de kwaliteit van lucht- bodem- en water.”
Haalbaarheid
Een woordvoerder van Schouten heeft gereageerd dat een reductie van 50 procent zowel financieel als maatschappelijk onhaalbaar zou zijn, met oog op onder andere de felle boerenprotesten. Er wordt dus geïmpliceerd dat verdere reductie wenselijk is, maar dat er gekozen wordt voor een middenweg tussen verschillende belangen. Zoals de commissie al aangeeft zou echter meer geld vanuit andere sectoren kunnen worden vrijgemaakt om boeren genoeg compensatie te bieden. Het belang van de natuur zou in deze stikstofcrisis namelijk vooropgesteld moeten worden.
De aankomende wet zal vooral de stilliggende bouwprojecten weer van start doen laten gaan, maar echt natuurherstel zal op dit tempo nauwelijks worden gerealiseerd. Dit terwijl het probleem uiterst dringend is en het voortbestaan van onze natuurgebieden op het spel staat. Als het nieuwe kabinet de stikstofcrisis aan wil pakken en onze natuurgebieden wil beschermen, zal zij dan ook met betere plannen moeten komen om de stikstofuitstoot te reduceren.
Bronnen:
©AnimalsToday.nl Savanna Breitenfellner
