In het weelderige groen van Botswana ten noorden van de Okavango Delta leven van oudsher veel savanneolifanten. Zelfs in moeilijke omstandigheden met stroperij en afname van leefgebied doet de Botswaanse populatie het relatief goed. Toch is er iets helemaal mis gegaan: in 2020 werden honderden olifanten dood aangetroffen, zonder aanwijsbare reden. Wat is er toch aan de hand?
De olifant in Afrika heeft het moeilijk. Gestroopt voor ivoor, berooid van zijn leefgebied en regelmatig in conflict met de mens, neemt het totale aantal van de populatie op sommige plekken schrikbarend af. Niet in Botswana. Daar leeft een stabiele populatie van naar schatting zo’n 130.000 olifanten. Het was dan ook een schok toen in maart 2020 vierenveertig dode olifanten werden aangetroffen, een aantal dat binnen een paar maanden toegenomen was tot 350, en in januari 2021 stagneerde op een totaal van 450 dode olifanten.
Blauwalgen
Natuurbeschermers sloegen alarm, want wat kon de oorzaak zijn van deze massale sterfte? Er waren getuigenissen dat de dieren zich raar gedroegen voordat ze op hun borst ter aarde vielen. Mensen roken een vreemde geur bij de karkassen, en zelfs aaseters lieten het dode vlees grotendeels met rust. Onder grote nationale en internationale druk liet de Botswaanse overheid onderzoek doen door het Departement van Wildlife en Nationale Parken. Die kwam al snel met een conclusie: de dieren waren bezweken aan cyanobacteria neurotoxins. Dit zijn giftige stoffen die worden afgescheiden door blauwalgen die zich bevinden in het stilstaande, voedingrijke drinkwater van de olifanten. Deze stoffen zouden het zenuwstelsel van de olifanten hebben aangetast, waarmee het vreemde gedrag van de dieren kon worden verklaard.
Maar is dat de oorzaak?
Zaak gesloten, of toch niet. Onderzoekers twijfelen namelijk aan de snelle conclusie. Na de rapporten en lab-uitslagen te hebben bestudeerd en nadere getuigenissen te hebben gehoord van betrokkenen, menen zij dat de uitkomsten helemaal niet zo zeker zijn. Het kan gaan om de giftige blauwalg, maar er zijn ook tegenindicaties. Zo werden andere dieren, zoals zebra’s, die uit dezelfde waterbronnen hadden gedronken niet ziek. De dieren werden ook gevonden in de regentijd, het seizoen waarin de algen worden weggespoeld en nauwelijks voorkomen. Ook waren de weefselmonsters die werden onderzocht al enkele dagen oud en niet goed bewaard, zodat het chemische en genetische onderzoek dat gedaan is, niet de beste resultaten heeft gegeven.
Het officiële laboratorium verdedigt de uitkomsten door te stellen dat ze last hadden van reisbeperkingen in verband met COVID-19 en zo niet in staat waren verse monsters te verzamelen, maar dat ze alles in het werk hebben gesteld om toch tot goede resultaten te komen.
We still don’t know why more than 400 #elephants died in #Botswana. Mysterious mass deaths that began two years ago continue to stump scientists–leaving some worried it could happen again https://t.co/t1zrfWjT7y by @jonathan_moens @NatGeo @InsideNatGeo #WildlifeWatch
— Indira Lakshmanan (@Indira_L) May 31, 2022
Tijdige maatregelen
Wie er ook gelijk heeft, het is van groot belang dat de oorzaak van de olifantensterfte in 2020 wordt vastgesteld. Er hangt veel van af, met de afnemende aantallen kan een ziekte of epidemie onder de olifanten veel schade aanrichten. Dat betekent dat niet alleen moet worden gehandeld als grote aantallen slachtoffers worden gevonden, maar al veel eerder. In principe moet iedere dode olifant waarvan de doodsoorzaak niet meteen zichtbaar is, onderzocht worden. Ook de natuurlijke omgeving van de olifanten moet onderzocht worden, om te bepalen waar en hoe de algen zich gedragen, waar ze zich bevinden en wanneer.
Samenwerking vereist
Het gaat dus om complex en veelzijdig onderzoek, waarvoor nauwe samenwerking tussen overheid, particulieren, wetenschap en natuurbeschermers vereist is. De dieren liggen vaak op verafgelegen locaties, en dat vergt communicatie en een zorgvuldig systeem van weefselafname. Veel organisaties zoals Elephants without Borders of de Amboseli Trust for Elephants, en zelfs de boeren- en (professionele) jagersorganisatie Botswana Wildlife Producers Association hebben hun hulp en kennis toegezegd. Helaas heeft de overheid dit aanbod niet aangenomen, en weigert verder commentaar.
En nu?
Hiermee blijft het risico op herhaling van massale olifantensterfte dus aanwezig, zeker als de giftige algen inderdaad een rol blijken te spelen. Door temperatuurstijging, droogte en voortdurend gebruik van kunstmest neemt de algenbloei namelijk steeds verder toe. Het is te hopen dat op tijd maatregelen worden genomen, zodat de olifant in Botswana een mooie toekomst tegemoet gaat.
Bron:
©AnimalsToday.nl Laura Lancée
