Slechte waterkwaliteit door nieuw mestbeleid vormt een bedreiging voor Nederlandse moerasvogels. En niet alleen vogels in moerassen, ook insecten en amfibieën zijn het slachtoffer van het nieuwe mestbeleid van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV). Er komen te veel meststoffen in het oppervlaktewater terecht, waardoor moerassen dichtgroeien en kwetsbare moerasvogels verdwijnen.
Vervuiling van water door meststoffen zorgt voor een verhoogde algengroei (eutrofiëring). Een overdaad aan nutriënten, zoals de meststoffen fosfor en stikstof, verstoort de natuurlijke bron van koolstof in water en zorgt voor een fundamentele verstoring van ecosystemen. De verontreiniging van oppervlaktewater is in Nederland (en ook elders in Europa) zo ernstig dat het verlies aan insecten-biomassa op continentale schaal de oorzaak is van veel van de wijdverbreide achteruitgang van vogelsoorten, of het nu gaat om moerasvogels, heide- of weidevogels of zelfs kustsoorten.
Gevolgen voor kwetsbare moerasvogels
Hoge mestgift op landbouwpercelen zorgt ervoor dat door uitspoeling het grond- en het oppervlaktewater veel te voedselrijk wordt, wat ertoe zal leiden dat zowel watervegetaties als de populaties van insecten en amfibieën verarmen in omvang en variatie. Op de percelen heeft dit als effect een eenzijdig, kruiden- en insectenarm grasland en verarming van de bodemfauna, met bijvoorbeeld maar één soort regenworm. Het is een van de belangrijkste oorzaken voor de achteruitgang van weidevogels zoals de grutto, maar ook kwetsbare moerasvogels als grote karekiet en zwarte stern komen in de problemen, zelfs in natuurgebieden.
De woudaap is een van onze kleinste reigertjes, nauwelijks groter dan een duif. De vogel nestelt in moerassen met open water en leeft van insecten die worden gevangen in ondiep, helder water. Ook deze vogel staat op de Rode Lijst van Nederlandse broedvogels als ‘ernstig bedreigd’, met als een van de oorzaken: watervervuiling. Teo Wams, directeur van Natuurmonumenten:
“Op gebied van waterkwaliteit scoorde Nederland in 2019 het slechtste van alle Europese landen. Slechts 1 procent van alle Nederlandse wateren krijgt de status ‘goed’. Een overschot aan meststoffen zorgt voor te voedselrijk water, waardoor kwetsbare dieren en planten doodgaan.”
Toch heeft het ministerie van LNV de Europese Commissie opnieuw toestemming gevraagd om meer mest in onze bodem te brengen (derogatie). De eurocommissaris van Milieu, Virginijus Sinkevičius, heeft al aangegeven dat de voorgestelde maatregelen geen blijk geven van de ernst van het Nederlandse waterprobleem:
“Minder derogatie mag niet leiden tot meer gebruik van kunstmest, want dit is óók schadelijk voor het water. Alleen een algehele vermindering van het gebruik van meststoffen kan de druk op de waterkwaliteit verminderen.”
Andere boosdoeners
Helaas is niet alleen het mestbeleid verantwoordelijk voor de achteruitgang van vogels; de neonicotinoïde insecticide imidacloprid is een voor insecten uitzonderlijk giftige stof die al sinds 2004 de wateren vervuilt en een bepalende rol speelt bij de verhoogde bijenvolksterfte. De imidacloprid- concentraties in het oppervlaktewater correleren eveneens met achteruitgang van insectivore vogelsoorten, die zich door insectenschaarste niet kunnen voortplanten. Er is bijna geen waterschap in Nederland dat niet met imidaclopridverontreiniging te kampen heeft, en dat is zeer treurig voor alle dierenleven. Het goede nieuws is dat producten met imidacloprid vanaf 1 januari 2022 verboden zijn.
Welke soorten vallen onder moerasvogels?
- Vogels van uitgesproken moerasvegetaties (waterriet en jonge verlandingen – verlanden is een proces waarbij drasland, moerassen, plassen en andere ondiepe wateren langs natuurlijke weg in land veranderen.) zoals de roerdomp, waterral, porseleinhoen, snor, grote karekiet, baardmannetje en zwarte stern;
- Vogels die houden van natte ruigten en struweel: waterhoen, blauwborst, sprinkhaanzanger, bosrietzanger, kleine karekiet, rietzanger en rietgors;
- Moerasroofvogels: de blauwe kiekendief en de bruine kiekendief.
.
‘Ernstig bedreigd’ in Nederland worden de dwergmeeuw, grauwe kiekendief, kwak, velduil en woudaap. Als ‘bedreigd’ staan op de Nederlandse Rode Lijst de grote karekiet, pijlstaart, watersnip, zomertaling en zwarte stern. De boomvalk, koekoek, porseleinhoen, roerdomp, slobeend, snor, wielewaal en wintertaling staan als ‘kwetsbaar’ te boek. Het kenmerk ‘gevoelig’ krijgen de blauwe kiekendief, brilduiker, buidelmees, graspieper, graszanger, kleine zilverreiger, kleinst waterhoen, matkop, oeverloper, roodhalsfuut, roodmus, smient, steltkluut, visdief en de zeearend. Moerasvogels die op de Rode Lijst dreigen te komen als niet wordt ingegrepen zijn de baardman, bruine kiekendief, kluut, kokmeeuw en waterhoen.
De natuur sterft langzaam maar zeker af door overbemesting in het water. Met specifiek en goed beheer zouden moerasvogels met meer succes kunnen broeden. Recreanten, vissers en jagers gebruiken ook de moerasgebieden, waardoor de schuwe moerasvogels verstoord worden. Betere zonering van verschillende activiteiten is dus ook van belang, vinden natuurorganisaties:
“Alleen met verplichte maatregelen kunnen de Europese waterdoelen in 2027 gehaald worden. Schoner water kan alleen met strenger mestbeleid.”
Bronnen:
©AnimalsToday.nl Marianne Miltenburg
