Karen Soeters - vlees en melk‘Een universiteit die onderdak biedt aan een leerstoel van de zuivelindustrie, bezet door een directeur van Campina, moet oppassen voor het verwijt boter op het hoofd te hebben’.
Wetenschappers hebben geconcludeerd dat het persbericht over ‘vleeshufters’ berustte op “een wetenschappelijke doodzonde” van prof. Roos Vonk. Vraag is hoeveel boter de wetenschappelijke inquisitie op het hoofd had, toen ze prof. Vonk berispten. Hoe onafhankelijk waren de inquisiteurs? Waarom was er geen berisping voor wetenschappers die recent nog vertekende onderzoeksuitkomsten presenteerden om de consumptie van melk te stimuleren?

In 2010 nam Aalt Dijkhuizen, voorzitter van Wageningen UR, fel afstand van het door Roos Vonk georganiseerde hooglerarenpleidooi voor een duurzame veehouderij. Hij vond dat ondertekenaars hun professorentitel misbruikten zonder specifieke kennis van ‘dieren’.

Na de ontmaskering van Stapel en zijn verzonnen data over het gedrag van vleeseters, haalde Dijkhuizen uit naar Stapel en diens nietsvermoedende collega-onderzoekers Vonk en Zeelenberg. Hoewel Dijkhuizen geen gedragswetenschapper is, wist hij zonder nader onderzoek in De Gelderlander  te melden dat Vonk een “doodzonde” begaan had en “het hele Nederlandse universitaire onderzoek in diskrediet” had gebracht, om daar op Twitter aan toe te voegen: “Niet de vleeseters maar de betrokken onderzoeker(s?) blijken hufters te zijn”.

Werd de verontwaardiging van Dijkhuizen ingegeven door wetenschappelijke drijfveren, of zou ook zijn verleden bij een van de grootste diervoederfabrikanten (Nutreco), en zijn huidige betrokkenheid bij een producent van vleesbouillon (Struik) en een veefokker (Hendrix Genetics) meespelen?

Eerder liep Dijkhuizen vooruit op de conclusies van onderzoekers van zijn eigen universiteit, toen hij de film Meat the Truth bekritiseerde in een notitie aan CDA-kamerlid Schreijer Pierik. Hij schreef daarin over Marianne Thieme (Fractievoorzitter Partij voor de Dieren, red): “De CO2-uitstoot door de veehouderij is kleiner dan zij wil doen geloven”, naar later bleek een onterecht verwijt over een documentaire die hij niet gezien had.

Zeker een universiteit die onderdak biedt aan een leerstoel van de zuivelindustrie, bezet door een directeur van Campina, moet oppassen voor het verwijt boter op het hoofd te hebben, schreef universiteitsblad Resource daarover.

Toen melk in een krantenkop over de oratie van bijzonder hoogleraar Van Hooijdonk werd omschreven als “onmiskenbaar gezond voor de mens” en onderzoek van Sabita Soedamah-Muthu werd gepresenteerd onder de ronkende kop ‘Melk goed tegen hart- en vaatziekten; Joris Driepinter had toch gelijk’, kon dit rekenen op de instemming van hun bestuursvoorzitter. Kennelijk wilde hij de Nederlandse Zuivelorganisatie (NZO) graag te vriend houden, die het onderzoek en de aanstelling van drie bijzonder hoogleraren financierde. De claims bleken echter te berusten op verdraaiing. Volgens onafhankelijk medeonderzoeker Willett van Harvard is het drinken van veel melk juist schadelijk.

Voor een berisping zag Wageningen UR echter geen aanleiding; er kwam niet eens een onderzoek naar de zaak.

Zo’n onderzoek werd door de Radboud Universiteit Nijmegen wel ingesteld naar het handelen van Vonk. Hoewel men zag dat Vonk ook de dupe was van de fraude van Stapel, waren er vragen over haar rol bij een persbericht over diens onderzoeksresultaten. De commissie die zich hierover boog stond onder leiding van prof. Evert van der Zweerde – een filosoof die eerder in een filosofisch café nog de lachers op zijn hand kreeg in een discussie over vleesconsumptie, toen hij kluivend aan een kippenpoot betoogde: “Als de kip recht heeft om te proberen te blijven leven, dan heb ik recht om die kip op te eten, teneinde zelf te blijven leven.”

De opdracht aan deze commissie werd gegeven door het College van Bestuur van de Radboud Universiteit onder leiding van rector prof. Bas Kortmann – die nauw betrokken blijkt te zijn bij de geprivatiseerde vleeskeuring in ons land, de Kwaliteitskeuring Dierlijke Sector (KDS). Kortmann is niet alleen lid van het bestuur van de Stichting Administratiekantoor KDS maar tevens van de raad van commissarissen van KDS BV , een verantwoordelijkheid die hij deelt met oud gouverneur  Sjeng Kremers en vleestycoon Henny Swinkels.

KDS is als een slager die zijn eigen vlees keurt. Ondanks de verzekering van toenmalig minister Verburg dat het “een van de vee- en vleessector ónafhankelijke stichting” betreft, zijn de aandelen KDS in handen van het Centraal Bureau Slachtdieren (CBS)  dat bestuurd wordt door veehouders, veehandelaars, slachters en veetransporteurs. Serieuze belangen waarin substantiële bedragen omgaan. KDS maakt jaarlijks een miljoen winst. En betaalt opmerkelijk genoeg geen vennootschapsbelasting over haar omzet van 16 miljoen.

Volgens rector magnificus Kortmann heeft Vonk door haar betrokkenheid bij het naar buiten brengen van het vlees-onderzoek “de wetenschap, de sociale psychologie en de Radboud Universiteit in diskrediet gebracht”. De universiteit rekent haar dat extra aan “gelet op haar positie in de discussie over de vee-industrie”; ze had “extra kritisch moeten zijn op haar eigen werkwijze”.  Hiermee wordt verwezen naar de rol van niet-wetenschappelijke belangen, in dit geval een ideologie over een duurzame samenleving zonder intensieve veehouderij. Vonk had gezien haar ideologie terughoudender moeten zijn, vinden wetenschappers als Kortmann en Dijkhuizen. Tegelijkertijd is er door hun eigen betrokkenheid bij de zuivel- en vleessector sprake van commerciële belangen, terwijl bij Vonk geen enkele vorm van materieel gewin speelde.

De indruk kan niet worden weggenomen dat de betrokkenheid van Vonk vooral op gespannen voet staat met de belangen van de intensieve veehouderij die door haar fors bekritiseerd is. Natuurlijk kan het toeval zijn dat zowel Dijkhuizen als Kortmann daarin zo’n prominente rol spelen en dat Van Zweerden over dat onderwerp zulke pregnante opvattingen heeft. Maar de verhoudingen zijn zoek als wetenschappers straffeloos onderzoeksresultaten kunnen verdraaien om melk te promoten, terwijl anderen berispt worden omdat ze zijn bedrogen door een collega en al te enthousiast resultaten naar buiten brengen die passen bij een ideologie over een betere wereld, en bij eerder onderzoek waaruit allang is gebleken dat vegetariërs empathischer en socialer zijn dan vleeseters. Alle betrokkenen uit de wetenschappelijke wereld die Vonk zo stevig de maat hebben genomen, zouden bereid moeten zijn ook hun eigen rol aan dezelfde kritische standaard te toetsen.