Afrikaanse olifanten die een dodingsactie (een cull) hebben meegemaakt, zien er op het oog prima uit, maar kunnen sociaal compleet in de war zijn. Dit is de conclusie van een onlangs verschenen rapport. Hieruit blijkt dat menselijke handelingen de sociale vaardigheden van dieren met een hoge intelligentie, zoals olifanten, primaten en walvisachtigen, volledig kunnen verstoren, zelfs decennia lang. Deze bevindingen hebben gevolgen voor de manier waarop populaties beheerd worden: nu wordt uitsluitend rekening gehouden met het aantal dieren.
In de jaren 1960 tot 1990 werd de populatie wilde dieren beheerd door ze gecontroleerd te doden. In die tijd was men bang dat er te veel olifanten leefden in met hekken afgezette reservaten, zoals het Kruger National Park. De reuzen zouden het terrein en de vegetatie vernielen. Bij zo’n ‘gecontroleerde’ dodingsactie joeg een helikopterpiloot de kudde een kant op, waarna jagers de dieren doodschoten. Alleen jonge olifanten tussen circa vier en tien jaar oud werden hierbij gespaard en daarna getransporteerd naar andere parken met kleine populaties, om die kuddes aan te vullen.
‘Sommige van deze dieren kwamen terecht in Pilanesberg National Park, in het noordwesten van Zuid-Afrika. Hier hebben we ons onderzoek uitgevoerd’, aldus Graeme Shanno, gedragsecoloog aan de Universiteit van Colorado en mede-auteur van het rapport. ‘Sinds de cull zijn twintig tot dertig jaar verstreken.’
Agressieve wezen
Sinds eind jaren 90 is bij wetenschappers bekend dat deze dieren psychologische schade hebben opgelopen, door hun ervaringen. Deze symptomen komen overeen met het posttraumatisch stresssyndroom. Zo is bekend dat de mannelijke olifantenwezen in Pilanesberg en in een ander reservaat in tien jaar tijd 107 neushoorns hebben aangevallen en gedood: dit is heel ongebruikelijk. Onderzoekers denken dat het te maken heeft met hun hormonen waar de jonge dieren geen raad mee wisten. Aangezien zij hun oudere familieleden waren kwijtgeraakt, hadden ze geen sociale vaardigheden meegekregen. Na de introductie van oudere bullen in de kuddes verbeterde het gedrag van de jonge dieren. Ook jonge vrouwtjes zonder ouders gedroegen zich agressief en vielen voertuigen met toeristen aan. Uiteindelijk herstelden zij zich ook en vormden nieuwe families, hoewel sommige dieren in deze kuddes niet aan elkaar verwand zijn, wat ongebruikelijk is bij olifanten.
‘Zo op het oog lijkt het goed met ze te gaan. Maar toen we ze verder bestudeerden kwamen hun sociale tekortkomingen aan het licht’, aldus Karen McComb, gedragsecoloog aan de universiteit van Sussex en de andere auteur van het rapport.
Manieren leren
Door het bestuderen van een groep olifanten in Amboseli National Park in Kenia, waar de dieren relatief weinig hebben meegemaakt, concludeerden wetenschappers dat het aanleren van sociale vaardigheden enorm belangrijk is voor de dieren. In deze families heeft het oudste vrouwtje, de matriarch, de leiding. Zij leert de jonge dieren hoe zij zich moeten gedragen, zoals bij het begroeten van familieleden en hoe te reageren op de roep van vreemde vrouwtjes.
Vergelijkingsonderzoek
De onderzoekers vergeleken de reacties van de veertien families in Pilanesberg met dat van negenendertig families in Amboseli op verschillende niveaus van sociale bedreigingen. Hoe zij reageerden op de roep van bekende en onbekende soortgenoten werd gefilmd, zo kon men zien of de dieren de juiste beslissingen namen. Gingen ze bijvoorbeeld bij elkaar in een groepje staan, luisterden ze goed en probeerden ze de geur op te vangen van de vreemde, en hoe lang waren ze hiermee bezig?
Olifanten vormen fort
Bijna alle olifanten in Ambroseli vertoonden dezelfde, juiste reacties op het geluid van het oudere, onbekende vrouwtje. Ze stonden stokstijf, zetten hun oren uit en hielden hun slurf in de lucht om de indringer te ruiken. Als groep gingen ze bij elkaar staan, in de richting van het geluid, met de matriarch vooraan. Soms gingen ze op zoek naar het vreemde dier.
‘Je krijgt de indruk dat ze weten wat ze doen. Hun reacties zijn gecoördineerd’, zegt McComb hierover.
De Pilanesberg-olifanten daarentegen leken niet te weten wat ze moesten doen.
‘Er zat geen enkel patroon in hun reacties. In een geval ging de hele familie ervandoor, om een kilometer verderop tot stilstand te komen. Dit was hun reactie op het geluid van een bekende olifant. Terwijl ze relaxed bleven stilstaan toen ze het geluid van het onbekende vrouwtje hoorden. Je zou denken dat ze gezien hun geschiedenis onbekenden sneller zouden accepteren. Maar daar had het niets mee te maken. Ze hebben gewoon niet door dat ze de roep van oudere, sociaal dominante dieren horen’, aldus McComb.
Emotioneel beschadigd
Omdat de olifanten in Pilanesberg National Park opgroeiden zonder de sociale vaardigheden die ze van hun familie zouden leren, zullen ze waarschijnlijk nooit op de juiste manier reageren op sociale bedreigingen en mogelijk hun gedrag zelfs doorgeven aan de volgende generatie. Ook olifanten die met stroperij in hun kuddes te maken hebben gehad kunnen emotioneel beschadigd zijn.
De uitkomst van dit onderzoek heeft wellicht ook betrekking op andere diersoorten, zoals walvisachtigen en primaten. Het rapport toont aan dat beheer op basis van aantallen totaal verkeerd kan uitpakken.
Richard Connor, mariene bioloog aan de universiteit van Massachusetts, zegt hierover:
‘Hieruit kun je concluderen dat legale dodingsacties en stroperij van olifanten niet alleen onmenselijk maar ook barbaars zijn.’
Bron ©PiepVandaag.nl Angelique Lagarde
