Als trekvogel heb je het tegenwoordig niet makkelijk. Ondanks de vele vlieguren die ze kunnen maken, moeten ze af en toe ook ‘aarden’. Voor rust, eten en voortplanting is het noodzakelijk dat ze tijdens hun reis op geschikte plekken kunnen landen. Helaas zijn deze steeds lastiger te vinden voor de vele miljoenen trekvogels die vanuit hun arctische broedgebieden naar het zuiden trekken.
Waarom leggen deze vogels eigenlijk zo’n gigantische afstand af? Enkel voor het genot van zon, zee en strand, zoals ook wij regelmatig naar het zuiden afreizen? Voor een trekvogel is het echter geen gezellige vakantietrip maar bittere noodzaak. In de winter wordt het namelijk steeds lastiger om voedsel te vinden. Lekkere hapjes als insecten, spinnen en wormen kruipen diep weg en het in overvloedig aanwezige gras en/ of zaden worden bedekt onder een dik pak sneeuw. Daarbij komt nog dat ze juist in de winter meer voedsel nodig hebben in verband met de kou en ze ook nog eens minder lang de tijd krijgen om te foerageren, aangezien de duisternis al vroeg zijn intrede doet.
Dat trekvogels niet voor hun lol deze lange reis afleggen blijkt ook uit de gevaren die zij onderweg tegenkomen. Als voorbeeld schetsen we globaal de reis van Noord-Europa naar Afrika:
- Zuid-Europa: duizenden jagers staan klaar om de vogels uit de lucht te schieten. Daarnaast maken ze ook gebruik van netten of lijmstokjes om de vogels te doden (alleen al in Italië worden elk jaar zo’n 100 miljoen vogels gedood!).
- Heb je de kogels kunnen ontwijken en ben je niet blijven plakken aan een lijmstok? Dan komt de volgende uitdaging: de oversteek van de Middellandse Zee. Storm is verreweg het grootste natuurlijke gevaar voor trekvogels. Wanneer ze over land vliegen, kunnen ze hun tocht uitstellen door zich te verschuilen in het bos of in de struiken. Deze mogelijkheid hebben ze niet wanneer ze boven zee vliegen. Een zware storm kan hier in één klap miljoenen trekvogels de dood injagen. Denk je stiekem toch even uit te rusten op zee, dan dien je uit te kijken voor de schattig ogende, doch gevaarlijke zeehonden.
- Is de oversteek van de Middellandse Zee je niet fataal geworden, dan volgt een ander gevaar: De Sahara. In dit bloedhete en droge gebied is niets voor ze te vinden qua voedsel, dus de enige optie is: doorvliegen.
- Naast het natuurgeweld ligt er ook ander gevaar op de loer. Zo kan je zomaar een hoogspanningskabel invliegen met de dood tot gevolg.
- Denk je na al dit natuurgeweld en onhandig geplaatste obstakels even te bekomen van de avontuurlijke reis, dan heb je de kans ten prooi te vallen aan landroofdieren. Vossen, jakhalzen, bunzings en slangen zien trekvogels (en eventuele eieren) als smakelijk tussendoortje. Continue alertheid is te allen tijde geboden.
- Eigenlijk zou je denken dat trekvogels enkel veilig zijn tijdens het vliegen. Maar helaas; ook hier dreigt gevaar! Sommige roofvogels zijn gespecialiseerd in het jagen op trekkende zangvogels. Zo heeft zelfs de Eleonora’s valk zijn broedtijd aangepast aan de trek van zangvogels. ’s Nachts lijkt het voor de trekvogels veiliger te zijn; maar ook dan kunnen ze ten prooi vallen aan roofdieren als vleermuizen en uilen.
- Uiteindelijk is daar de plek van bestemming: Afrika. Indien je verwacht dat dit het beloofde land is kom je bedrogen uit. De geluksvogels die dit stadium bereiken kunnen alsnog de terugreis op hun buik schrijven wanneer ze getroffen worden door bestrijdingsmiddelen. Daarnaast bestaat het gevaar om in handen te vallen van de plaatselijke bevolking, die af en toe zelf een trekvogel op het menu hebben staan.
- En dan weer terug….
Bovenstaande schetst dat het leven van een trekvogel niet een van de makkelijkste is. Temeer is het zo belangrijk om deze dieren zo goed mogelijk te beschermen, waar mogelijk.
Wereldwijd zijn bij meer dan de helft van de populaties trekvogelsoorten sterk achteruitgegaan. Een belangrijke oorzaak hiervoor is onvoldoende bescherming van de leefgebieden waarvan ze afhankelijk zijn tijdens hun trektocht. Ontbossing, jacht en overige menselijke activiteiten hebben hierin een groot aandeel. Landen in Noord-Afrika en Centraal-Azië scoren het slechtst op het gebied van beschermde leefgebieden. Maar ook de Verenigde Staten en Canada doen het slecht.
Zo kan het zijn dat er in een aantal landen genoeg beschermd gebied is voor trekvogels. Maar aangezien de vogels vele duizenden kilometers over land en zee afleggen, is het van belang dat er over de gehele route voldoende beschermde gebieden zijn. Wanneer dit niet het geval is zullen vele vogelsoorten alsnog ten onder gaan.
Internationale samenwerking zal noodzakelijk zijn in het zoeken naar een oplossing voor de bescherming van trekvogels. De Vogelbescherming Nederland en BirdLife International maken zich al jarenlang sterk voor een internationale samenwerking. Tot dusver zijn er al enkele successen geboekt op de East Atlantic Flyway (de trekroute vanuit Nederland naar West- en Zuidelijk Afrika) in samenwerking met Europese en Afrikaanse BirdLife- partners. Tevens zijn er her en der beschermingsorganisaties in het leven geroepen om bewustwording onder de lokale bevolking te creëren.
In 2010 hebben de Vogelbescherming en BirdLife een programma opgestart onder de noemer: “Conservation of Migratory Birds”. Marokko, Mauritanië, Senegal, Gambia, Guinée, Guinea-Bissai en Sierra Leona zijn de landen waarvoor dit programma is opgesteld. De volgende twee hoofddoelen worden omschreven:
- Versterken van de capaciteit van natuurbeschermingsorganisaties in de regio
- Bijdragen aan concreet herstel van de leefgebieden van trekvogels
Omdat basale kennis over vogelpopulaties en bescherming in veel gebieden nog ontbreekt, is ook onderzoek een belangrijk onderdeel van het programma. Zo is gebleken dat kustgebieden waar deze vogels afhankelijk van zijn ook belangrijk zijn voor mensen. Ze voorzien miljoenen mensen in hun levensonderhoud en dragen bij aan de economische ontwikkeling.
Ondanks de behaalde successen is er nog heel wat werk aan de winkel. Daarvoor is het nodig voor organisaties als de Vogelbescherming en BirdLife International om zich te blijven inzetten voor een optimale internationale samenwerking. Nieuw onderzoek toont wederom aan dat gecoördineerde wereldwijde actie bittere noodzaak is voor het beschermen van leefgebieden voor deze kwetsbare groep vogels. Want vind je ook niet dat deze vogels, na het trotseren van alle gevaren, het verdienen om ergens te kunnen landen waar ze even helemaal tot rust kunnen komen?
Bronnen:
©AnimalsToday.nl Inge van der Heide
