De Curaçaose dolfijn Mosa is door zelfdoding om het leven gekomen, na verplaatsing naar een veel te klein bassin in het Fakieh Aquarium in Jeddah, Saoedi-Arabië. Kan een dier bewust zijn leven beëindigen? Steeds meer bewijsmateriaal uit de wetenschappelijke wereld inclineert naar een bevestigend antwoord op deze vraag.

zelfmoord
Kunnen dieren zelfmoord plegen? | Foto: publiek domein

Onlangs kwam Mosa, de dolfijn die vanuit het bekende Seaquarium in Curaçao was overgebracht naar het Fakieh Aquarium in het nieuws, nadat zij zichzelf had omgebracht door met zeer hoge snelheid tegen de rand van het bassin aan te zwemmen.

Gevangenschap

In 2011 meldde een Chinese verslaggever dat een beer in gevangenschap zichzelf en haar baby om het leven had gebracht, om te vluchten uit de benarde situatie waarin zij verkeerden. Een jaar later gaf het online platform Psychology Today verslag van een ezel die zichzelf verdronk na het sterven van haar veulen. Daarnaast bestuderen wetenschappers het gedrag van dieren in het wild en in laboratoria. Dit doen ze namelijk om erachter te komen of dieren bewust zijn van het concept van de dood. Daarnaast kijken ze of dieren bewust kunnen kiezen om te sterven.

Dierenwelzijnsorganisatie Animals Rights is van mening dat Mosa haar leven beëindigde omdat zij in een veel te klein betonnen zoutwaterbad – mogelijk vervuild met woestijnzand – was terechtgekomen na haar overplaatsing vanuit de Nederlandse Caraïben. Maar het Fakieh Aquarium legt de oorzaak bij de hormoonhouding van de jonge dolfijn. Waarover zij het eens zijn, is dat het dier niet langer wilde leven en dat het door interne bloedingen is overleden, door eigen toedoen.

Dolfijn in Jeddah overlijdt door zelfdoding

 

Zelfdoding bij dieren

David Peña Guzman, filosoof aan de Universiteit van San Francisco State University schreef enkele jaren geleden de essay ´Can non-dolphins commit suicide?´ – een respons op de reacties die hij had gekregen op zijn eerder gepubliceerde essay over zelfdoding bij dieren ´Can nonhuman animals commit suicide?´.

In de eerste essay benoemde hij drie argumenten tegen de veronderstelling dat alleen mensen zouden beschikken over cognitieve en gedragscapaciteiten. Deze zijn nodig bij suïcidaal gedrag. Ne zoals de menselijke reflexieve subjectiviteit, vrije wil en intentionaliteit of bewustzijn van de dood. Zijn tegenargumenten zijn gebaseerd op negatieve emoties en psychopathologieën bij niet-menselijke dieren. Ook op de aard van zelfdestructief gedrag, en op het probleem van modeltrouw in zelfmoordonderzoek. Volgens Peña Guzman is er geen filosofische of wetenschappelijke reden om te denken dat dieren hierin verschillen van mensen. Mensen en niet-menselijke dieren hebben volgens hem meer overeenkomsten dan verschillen. Hij betoogt ook dat onder zelfmoord een breed scala aan zelfdestructief gedrag moet worden verstaan. Dit in plaats van alleen een definitie van een enkel gedrag.

Dolfijnen

In zijn respons is Peña Guzman dieper ingegaan op het concept en de evolutie van zelfdoding, dierlijk oordeel, en de dierlijke theorie van de geest. Hierin haalt hij de sociobiologische theorie van deCatanzaro aan. Volgens hem plegen menselijke individuen zelfmoord wanneer zij kampen met sociaal isolement en een gevoel van afwijzing, last en schaamte. Deze theorie zou mogelijk van toepassing zijn op dolfijnen. Want deze vertonen biochemisch gezien de juiste soort emotionele variatie. Ze laten somber gedrag en moedeloosheid zien. Gevoelens die duidelijk diepgeworteld zijn in het gedrag van dieren, en niet uitsluitend in het gedrag van mensen.

Ook cognitief vertonen ze een vermogen in de hersenen die inzicht in zichzelf en in andere geven. Ze kunnen bepaalde ingewikkelde gevolgen voorzien, doen aan toekomstige planning, en tonen soepel vrijwillig gedrag. Deze bekwaamheden zouden hen namelijk in staat kunnen stellen hun overlevingsinstinct te verwerpen en zelfmoord te plegen.

Orka Morgan probeert zelfmoord te plegen (video)

Peña Guzman:

“Indien door toekomstig onderzoek wordt aangetoond dat sommige diersoorten in gevangenschap statistisch gezien meer risico lopen op zelfdestructief gedrag in bepaalde omgevingen, hebben wij mogelijk de morale plicht om deze omgevingen aan te passen of de dieren naar een betere locatie over te brengen.”

Rouw bij dieren

Als dieren daadwerkelijk suïcidaal gedrag vertonen en dus ook een breder bewustzijn van de dood hebben, kan dit grote gevolgen hebben voor dieren in gevangenschap. Zo deed James Anderson, van de Department of Psychology aan de Universiteit van Stirling, met collega´s onderzoek naar de reacties van chimpansees op de dood van een van hun groepsleden. Hieruit bleek dat deze een reeks gedragsuitingen vertoonden die sterk overeenkwamen met die van mensen in rouw. Bovendien bespeurden chimpansees tekenen van leven bij de overledene. Ze verzorgden het lichaam, stonden stil gebogen over het overleden dier en rouwden om hun verlies.

David Peña Guzman:

“Misschien hebben we een ethische plicht om op zijn minst te voorkomen dat dieren in intensieve veehouderijen en laboratoria andere dieren zien of horen gedood worden, dode lichamen zien rondslingeren, of tekenen van overlijden ervaren.”

Volgens Peña Guzman worden wetenschappers vaak beschuldigd van het vermenselijken van dieren. Zo is Jane Goodall decennialang fel bekritiseerd, omdat zij vertelde dat chimpansees een eigen karakter hadden. Dierkundige Donald Griffin werd belachelijk gemaakt, omdat hij zei dat dieren in verschillende mentale toestanden konden verkeren. En daarnaast heeft neurowetenschapper Jaak Panksepp uit angst voor verbanning uit de wetenschappelijke wereld nooit gedurfd zijn onderzoeksresultaten te publiceren over de socialiteit van ratten. Maar uit beschrijvingen in de ethologische literatuur blijkt dat zelfdestructief gedrag in dieren, zoals zelfverminking, voortkomt uit stressvolle situaties die in verband staan met gevangenschap.

David Peña Guzman:

“Voor onze huisdieren zou het kunnen betekenen dat we een morele plicht hebben om er voor hen te zijn wanneer ze de dood ervaren, om hen te helpen rouwen wanneer ze een sterfgeval hebben, en om ter geruststelling aan hun zijde te staan wanneer hun eigen tijd is verstreken.”

Bronnen:

©AnimalsToday.nl Jennie Cools