Wetenschappelijk onderzoek heeft voor het eerst aangetoond dat vrouwelijke koningscobra’s zich kunnen voortplanten zonder dat daarbij een mannetje nodig is. Vijf jaar geleden legde Ayla, een vrouwelijke koningscobra, 24 eieren, terwijl haar eigenaar aangaf dat Ayla nooit in contact was geweest met een mannelijke cobra.
Dit was de start van een onderzoek, uitgevoerd door een internationaal team van wetenschappers, naar ‘maagdelijke voorplanting’ bij de koningscobra (Ophiophagus hannah). Nederlandse herpetologe Sterrin Smalbrugge en bioloog Freek Vonk werken hieraan mee. De bevindingen over de maagdelijke voortplanting zijn onlangs gepubliceerd in Nature Scientific Reports.
Hoe werkt het?
Er zijn diersoorten waarbij het vrouwtje nakomelingen kan produceren zonder paring met een mannetje. Dit heet parthenogenese, letterlijk vertaald ‘maagdelijke voortplanting’. Bij facultatieve parthenogenese is zowel seksuele als aseksuele voortplanting mogelijk. Diverse diersoorten schakelen tussen seksuele en aseksuele voortplanting en kunnen meer dan één keer in hun leven een maagdelijke voortplanting tot stand brengen. Indien alleen aseksuele voortplanting mogelijk is spreekt men over obligate (verplichte) parthenogenese.
Bij vrouwtjesdieren worden eicellen geproduceerd in eierstokken via een proces genaamd meiose, waarbij de cellen worden gekopieerd, gereorganiseerd en gescheiden. Deze bevatten dan de helft van de chromosomen van de moeder, met één kopie van elk chromosoom. Bij geslachtelijke voortplanting wordt de andere helft geleverd door de zaadcel van het mannetje. Bij maagdelijke voortplanting kan in plaats van een zaadcel gebruik worden gemaakt van een bijproduct van meiose: kleinere cellen (poollichaampjes). Dit proces schudt de genen van de moeder enigszins door elkaar waardoor de nakomelingen geen exacte klonen zijn.
Bestaat maagdelijke voorplanting bij mensen?
Maagdelijke voortplanting komt niet voor bij zoogdieren (inclusief mensen) omdat zoogdieren afhankelijk zijn van genetische imprinting. Hierbij hebben sommige genen een ‘label’ wat vertelt of het van vader of moeder afkomstig is. Afhankelijk van de bijdragende ouder worden bepaalde genen in- of uitgeschakeld. Zonder deze labels gaat het mis en zijn de nakomelingen minder of niet levensvatbaar.
Onderzoek bij de koningscobra
De koningscobra is de langste slang ter wereld en in staat om met 1 beet 40 volwassen mensen te doden. Daarnaast is het de enige slangensoort die een nest bouwt voor haar jongen. En het onderzoek bij Ayla laat nu zien dat de koningscobra in staat is tot maagdelijke voortplanting. Er blijken tussen de koningscobra overeenkomsten te zijn met enkele andere gewervelden waarbij parthenogenese al bekend was. Sterrin Smalbrugge:
“Deze bevinding wijst op de ultieme onafhankelijkheid van de koningscobra.”
Weten of en hoe een dier zichzelf aseksueel voortplant is belangrijk omdat het een gevaar kan zijn als het dier een omgeving terechtkomt waar het eigenlijk niet thuishoort. Als die diersoort in staat is tot maagdelijke voortplanting, kan één dier al een invasie veroorzaken. Smalbrugge:
“Bij de koningscobra is dat absoluut niet het geval, omdat het heel slecht gaat met de slangensoort. Terwijl de dieren wetenschappelijk gezien zeer interessant zijn.”
Is maagdelijke voortplanting een beter alternatief?
Vonk vertelt aan National Geographic dat maagdelijke voortplanting eigenlijk een extreme vorm van inteelt is, waarbij langzaam steeds meer fouten in het genetisch materiaal sluipen. Nakomelingen worden hierdoor zwakker en zijn minder gezond. Bij het nestje van Ayla hebben twee van de nakomelingen nog een tijdje geleefd. Na overlijden zijn ze onderzocht. Smalbrugge zegt hierover:
“Deze vorm van parthenogenese bij koningscobra’s kán leiden tot afwijkingen, dat was te zien bij de mannetjes in ons onderzoek. Dit is echter niet altijd het geval, er kunnen ook volledig gezonde nakomelingen uit voortkomen.”
Maagdelijke voortplanting werd vooral waargenomen bij dieren in gevangenschap en men dacht daardoor dat er sprake was van een reproductiefout. Maar sinds een aantal jaar wordt parthenogenese bij dieren, zoals de komodovaraan (Varanus komodoensis), in het wild waargenomen. Mogelijk kunnen de dieren, bijvoorbeeld door menselijke toedoen, geen partner meer vinden en dit is op dat moment dan een uitweg. Maar het blijkt ook dat dieren, zoals de groefkopadders (Crotalinae), zelf voor parthenogenese kiezen terwijl er gezonde mannetjes beschikbaar zijn.
Vonk geeft aan dat aseksuele voortplanting geen wenselijk alternatief is voor seksuele voortplanting:
“Stel je eens voor dat, door toedoen van de mens, vrouwtjes van een soort alleen nog maar de keuze krijgen tussen zichzelf bevruchten of paren met een van hun zonen. Dit zou zomaar kunnen gebeuren door de versnippering van het leefgebied van dieren. Dan groeit de balans over vele generaties scheef. De genenpoel stagneert, en de populatie, of zelfs een hele diersoort, komt in gevaar. Een vraag die je kan stellen is: gaan we de komende generaties meer aseksuele voortplanting bij dieren in het wild ontdekken?”
Bronnen:
©AnimalsToday.nl Aurora van de Loo
