De Afrikaans-Euraziatische vliegroute, een van ’s werelds grote vogelvliegroutes, strekt zich uit over de grote continenten Afrika, Europa en Azië. Uit een nieuw onderzoek van BirdLife Griekenland blijkt dat klimaatverandering de vogelmigratie negatief beïnvloedt. Het onderzoek levert een grimmige waarschuwing op: klimaatverandering maakt de reis van trekvogels nog dodelijker en dat kan verstrekkende gevolgen hebben voor bepaalde soorten.
Vogels die door de Afrikaans-Euraziatische Flyway migreren, kunnen worden onderverdeeld in drie hoofdgroepen: watervogels, landvogels en roofvogels. Tijdens hun migratie worden deze vogels geconfronteerd met verschillende bedreigingen. Voor de miljoenen vogels die tussen Afrika en Europa trekken, vormt de Saharawoestijn een van de zwaarste uitdagingen: een dorre uitgestrektheid, waar overleven afhangt van de weinige verspreide oases en begroeide gebieden, om te rusten en te foerageren. Zijn de vogels eenmaal deze enorme barrière gepasseerd, worden ze geconfronteerd met een ander gevaarlijk kruispunt: de Middellandse Zee.
.
De Sahel
Waar de Sahel – de groene rand ten zuiden van de Sahara – ooit een veilige haven was voor trekvogels, dreigt nu een ecologisch drama. Jaarlijks overwinteren naar schatting 4 miljard vogels in de Sahel, die 3 miljoen vierkante kilometer groot is. Van de overwinteraars broedt een belangrijk deel van de purperreigers, grutto’s en zangvogels in ons land.
Uit het onderzoek blijkt dat naarmate de Sahara en het Middellandse Zeegebied steeds onherbergzamer worden, vitale tussenstops in Noord-Afrika kleiner worden en opdrogen als gevolg van de klimaatverandering. Daarnaast hebben de vogels last van zandstormen. Met minder veilige havens bereiken vogels hun bestemmingen verzwakt, waardoor hun overlevingskansen en kans op voortplanting kleiner worden. Helaas zijn er nog meer obstakels die zij moeten trotseren, zoals windmolens en hoogspanningsleidingen en de (illegale) jacht. Bernd de Bruijn van Vogelbescherming Nederland:
“De afgelopen jaren zijn miljoenen vogels verdwenen. Van alle vogelsoorten die er overwinteren, gaat 57 procent achteruit. Het verblijf in de Sahel is voor een flink aantal de bottleneck in hun bestaan. Ook voor onze vogels. Purperreiger en rietzanger mogen dan weer in aantal toenemen, maar in het algemeen doen onze langeafstandstrekkers het beduidend minder goed dan de vogels die dichter bij huis overwinteren.”
.
Variabele aankomsten van trekvogels in ons land
Het voorjaar komt steeds dichterbij. En daarmee ook de trekvogels die in Nederland gaan broeden. In welke conditie ze hier aankomen, hangt sterk af van de mate waarin ze hun trektochten weten te overleven en hoe ze hun verblijf in Afrika hebben doorstaan. Veel soorten zetten er tegenwoordig extra de sokken in om op tijd in het noorden aan te komen.
In vergelijking met enige tientallen jaren geleden scheelt dat dagen of zelfs enkele weken. Een reactie op de klimaatverandering, waardoor de insectenpiek hier eerder plaatsvindt. Doordat het steeds warmer is, zijn er eerder veel insecten. Vogels hebben die insecten nodig om hun jongen te voeren. Zo kwamen de eerste boerenzwaluwen in de jaren ‘70 eind maart of begin april, tegenwoordig zijn ze er al half maart: twee weken eerder.
Iedere soort kent zijn eigen trekperiode. Vogels die niet ver gaan, naar Zuid-Europa, zijn vaak als eerste terug. Dat geldt bijvoorbeeld voor tjiftjaf, zwartkop en zwarte roodstaart. Langeafstandstrekkers als spotvogel, zomertortel en wielewaal komen later aan vanuit Afrika. Boerenzwaluwen trekken dan weer heel ver weg, maar zijn relatief vroeg terug in de Nederlandse boerenschuren waar ze broeden.
Gevaarlijke reis, onzekere toekomst
Zonder dringende maatregelen om de klimaatverandering te verzachten en de habitats te beschermen, worden trekvogels geconfronteerd met een steeds onzekerder toekomst. Maar ondanks deze alarmerende bevindingen is er nog steeds hoop. Het BirdLife Partnership werkt onvermoeibaar in de hele regio en beschermt en herstelt cruciale habitats langs de Afrikaanse Euraziatische vliegroute.
Habitatverlies en het klimaatproblemen
Stijgende zeespiegels bedreigen kustgebieden, die veel trekvogels gebruiken als tussenstop. Daarnaast verdrogen wetlands en andere belangrijke rustplaatsen door oplopende temperaturen. Dit zijn complexe problemen die veel vogelsoorten raken. Sommige soorten kunnen zich mogelijk aanpassen maar voor velen vormt klimaatverandering een ernstige bedreiging voor hun voortbestaan. De Bruijn:
“Net als bij ons al is gebeurd, dreigt zich in de Sahel een ecologisch drama te voltrekken. Door de almaar grootschaliger wordende landbouw en de aanleg van stuwdammen verarmt het landschap. Ook China en Ueropa spelen hierbij een negatieve rol.”
Door veranderende temperaturen raakt de timing van de vogeltrek verstoord. Het voorjaar begint eerder, maar niet alle vogels kunnen hun reis snel genoeg aanpassen. Hierdoor komen ze mogelijk te laat aan in hun broedgebieden wanneer er al minder voedsel beschikbaar is. Ook raken bestaande trekroutes verstoord doordat belangrijke tussenstops zoals wetlands uitdrogen of verdwijnen. Deze gebieden zijn essentieel voor soorten als de purperreiger en verschillende steltlopers.
Voedselproblemen voor trekvogels
Veel insectenetende trekvogels hebben last van de ‘phenological mismatch‘: de piek in insectenpopulaties valt niet meer samen met het moment dat de vogels hun jongen moeten voeden. De Europese broedvogels die door de Sahara trekken, zoals de boerenzwaluw, tjiftjaf, nachtegaal en ooievaar, krijgen te maken met uitbreiding van de Sahara; de woestijn wordt steeds groter, waardoor de vogels een langere afstand moeten overbruggen zonder voedsel en water. Dit maakt de reis riskanter, vooral voor kleinere zangvogels.
Ook hebben vogels te maken met veranderende regenpatronen in de Sahel; de Sahel-zone, die direct ten zuiden van de Sahara ligt, is een cruciale tussenstop. Door onregelmatige regenval zijn er minder insecten en zaden beschikbaar die als voedsel dienen. Een voorbeeld van hoe ernstig dit kan zijn zien we bij de zomertortel. Deze duif is in grote delen van Europa al met meer dan 90 procent afgenomen, deels door deze klimaatproblemen in combinatie met andere bedreigingen.
Problemen door klimaatverandering in Europa
In hun broedgebieden komen ze steeds vaker aan wanneer de voedselpiek (zoals rupsen) al voorbij is. Dit is vooral problematisch voor soorten als de grauwe vliegenvanger en de gekraagde roodstaart. Er worden verschillende beschermingsmaatregelen genomen om deze trekvogels te helpen, zowel in Europa als in Afrika, zoals het ‘Great Green Wall’ initiatief, een levend symbool van hoop voor de grootste levende structuur ter wereld, een die zich 8.000 kilometer, over 11 landen door Afrika uitstrekt. Hierbij wordt getracht woestijnvorming tegen te gaan. Tegen 2030 willen de deelnemende landen hun doel bereikt hebben.
Internationale samenwerking
Het African-Eurasian Waterbird Agreement (AEWA) beschermt trekvogels en hun leefgebieden; BirdLife International coördineert beschermingsprojecten langs de hele trekroute. Daarnaast vindt onderzoek en monitoring plaats om veranderingen in trekpatronen te volgen en worden beschermde gebieden opgezet op cruciale punten langs de trekroute. Deze maatregelen hebben wisselend succes. Bij sommige soorten zoals de ooievaar zien we herstel, terwijl andere soorten zoals de zomertortel blijven afnemen. Het blijft een uitdaging om voldoende gebieden te beschermen langs de hele trekroute.
.
Successen
Door bescherming van broedgebieden en het plaatsen van kunstnesten voor de ooievaar is de populatie in Nederland en andere Europese landen flink gegroeid. Onlangs werden in Europa en delen van Azië en Noord-Afrika de ooievaars geteld. In 2024 waren in ons land 1750 tot 2000 broedparen aanwezig, terwijl er een jaar eerder ongeveer 1550 tot 1750 paartjes tot broeden kwamen. Een stijging van ruim 10 procent. De verwachting is dat deze groei zal doorzetten.
Het Living on the Edge-project in de Sahel heeft ook goede resultaten laten zien. Door samen te werken met lokale gemeenschappen zijn belangrijke rustgebieden hersteld. Bijvoorbeeld in Burkina Faso, waar het herstel van traditionele waterbeheersingssystemen heeft geleid tot meer voedsel voor trekvogels.
.
Bronnen:
- BirdLife
- European Wildlife by Lukáš Pich/YouTube
- Trouw
- United Nations Convention to Combat Desertification
- Lees ook op AnimalsToday:
.
©AnimalsToday.nl Marianne Miltenburg
