Wie raakt er niet vertederd bij het zien van de vele lammetjes die weer overal in de weilanden opduiken en erop los dartelen? Toch zijn het er aanzienlijk minder dan in voorgaande jaren, want ziekte en sterfte door het blauwtongvirus liggen nog steeds op de loer. Gevreesd wordt zelfs dat de aantallen dit jaar fors hoger uitvallen dan de uitbraak van 2023.
Sinds september 2023 stierven 51.819 schapen door blauwtong (bluetongue), een niet-besmettelijke virusziekte die voorkomt bij schapen en andere herkauwers, als geiten en runderen. Ook hert- en kameelachtigen (dromedarissen, lama’s en alpaca’s) kunnen het krijgen.
Het blauwtongvirus raakt vooral schapen
Het blauwtongvirus woedt voornamelijk onder schapen en wordt overgebracht door knutten; kleine vliegjes. Daarvan leven ruim honderd soorten in Nederland, maar slechts van een stuk of zeven soorten is het zeker dat ze het blauwtongvirus overdragen. Schapenarts Reinard Everts legt uit:
“Als de knutten het virus bij zich dragen en een schaap, koe, geit of alpaca steken, infecteren ze de dieren. Zodra de dieren besmet zijn, vliegt het afweersysteem uit de bocht. Een tot twee weken nadat een schaap besmet is geraakt, kunnen de eerste ziekteverschijnselen ontstaan. Het begint vaak met kwijlen en schuimbekken, zeer hoge koorts en algeheel ziek zijn. Bek en tong raken ontstoken. De tong wordt blauw – vandaar de naam – en de bek vult zich met blaasjes. De huid rondom de klauwen raakt ontstoken, waardoor de dieren niet meer goed kunnen lopen. De ziekte kan al binnen 24 uur tot sterfte leiden.”
.
Soms zijn de dieren meerdere dagen achtereen ziek en sterven daarna alsnog. Reinard Everts:
“Herstel is mogelijk, maar kan heel lang duren. Er komt veel vocht in hun longen, waaraan de schapen sterven. De ernst van de ziekte varieert tussen de verschillende herkauwers. Bij schapen resulteert de ziekte vaak in gewichtsverlies en verstoring van de wolgroei, en uiteindelijk vaak in sterfte.”
.
Blauwtong in 2023
Op dinsdag 5 september 2023 werd blauwtong vastgesteld op vier schapenbedrijven in Nederland. Op 6 september werd de eerste melding gedaan door een rundveehouder. Blauwtong was tot dat moment in de EU slechts vastgesteld op Sicilië en Sardinië. Hoe het de sprong naar Nederland heeft kunnen maken is tot nu toe onduidelijk. Op 5 september 2023 telde Nederland ruim 900.000 schapen. In drie maanden tijd is daarna op ruim 5500 locaties blauwtong vastgesteld, blijkt uit cijfers van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit. Schapendokter Reinard Everts vreest echter dat het daar niet bij blijft. In tegendeel:
“De uitbraak van blauwtong die vorig jaar plaatsvond, was enorm. Dit jaar zal die uitbraak echter nog veel groter worden.”
Everts baseert zich op het verloop van de uitbraak van blauwtong type 8 in 2006 en 2007 en de eigenschappen van het huidige type 3. In 2006 raakten vanuit één startpunt 500 bedrijven besmet en dat zorgde in 2007 voor 500 potentiële bronnen van waaruit de knutten blauwtong konden verspreiden. De uitbraak in 2007 was dan ook veel groter dan in 2006.
Het huidige blauwtong type 3 verspreidt zich sneller dan het eerdergenoemde type 8. Eind vorig jaar waren er al ruim 5000 bedrijven besmet, inmiddels zijn dat er zo’n 6000. Daardoor zijn er tienmaal zoveel bronnen van waaruit knutten besmet kunnen raken en blauwtong zich kan verspreiden. En omdat het huidige type zich drie keer sneller verspreid, vreest Everts voor een enorme uitbraak die in drie of mogelijk vier golven zal verlopen. Everts hoopt dat het vaccin dat nu wordt getest deze zomer komt, voordat een derde uitbraak realiteit wordt, wat tot een massale sterfte onder schapen zal leiden:
“Er zijn inmiddels bijna zesduizend bronnen van waaruit blauwtong zich kan verspreiden. Bovendien verspreidt dit type zich drie keer sneller dan bij de vorige uitbraak. Daardoor is er eerder kans op grote problemen. Knutten steken liever runderen dan schapen, waardoor ook veel runderen besmet zullen raken. Dat kan bij melkkoeien leiden tot een flinke productiedaling, mede doordat blauwtong de klauwen aantast en de dieren minder lopen en eten, met flinke gevolgen voor de melkproductie en klauwgezondheid.”
.
Steeds meer nieuwe gevallen blauwtong
Volgens de kaart met blauwtongbesmettingen (pdf) die de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) wekelijks actualiseert, zijn er in Nederland nu (2e week maart) 8 locaties waar blauwtong is vastgesteld. Duidelijk is wel dat er een groot risico is dat er dit jaar sprake kan zijn van een enorme uitbraak van blauwtong. Schapendokter Reinard Everts licht dit toe in deze video, gepubliceerd op de website van Nieuwe Oogst:
250.000 euro voor garantiefonds blauwtongvaccins
Dierenartsencoöperatie Dactari zegt een bedrag van 250.000 euro toe aan het garantiefonds voor blauwtongvaccins. Het garantiefonds is een initiatief van de Ketenorganisatie Schapenhouderij Nederland (KOS) en de Nederlandse Schapen- en geitenfokkers Organisatie (NFSO). Het fonds moet farmaceuten de zekerheid geven over het aantal doses dat Nederland afneemt van een erkend vaccin.
In 2023 stierven 51.819 schapen en 7.735 runderen aan blauwtong type 3. Nederlandse dierhouders zijn de grootste slachtoffers van de epidemie en ook de grootste risicohebbers bij een tweede golf. Het is daarom van belang het vaccin na beschikbaarheid als eerste uit te leveren aan Nederlandse dierhouders, stelt de organisatie. Volgens Dactari is een vaccin op dit moment de enige hoop. Diverse farmaceutische bedrijven zijn dan ook bezig met de ontwikkeling van een vaccin.
Critici vragen zich af waarom er geen (tijdelijk) fokverbod komt om de ziekte en het aantal sterfgevallen terug te dringen, in afwachting van het vaccin. Worden er nu wellicht alsnog zo veel mogelijk lammetjes geboren in de hoop er iets aan over te houden? Is dat niet een beetje gokken met dierenlevens? Wordt er enkel naar de portemonnee gekeken en niet naar de dieren? Zo ja: is er dan geen tijdelijke regeling te treffen voor deze dierhouders?
Verantwoordelijkheid schapenhouders
Waarom laten schapenhouders de kunstmatige voortplanting gewoon doorgaan, terwijl de Nederlandse Schapen- en Geitenfokkersorganisatie benadrukt dat blauwtong ook in 2024 zal gaan huishouden onder schapen? Een schapenhouder:
“Ik heb erg getwijfeld toen het dekseizoen aanbrak, maar het was gewoon niet verantwoord voor de dieren om ze te laten dekken. En ik ben blij dat ik het niet gedaan heb. Mijn schapen hebben echt tot vorige maand last van het virus gehad, dus die dieren ga je dan niet bij de rammen zetten. Dat doe je gewoon niet. Naast de toestand van de volwassen schapen, lijkt het er ook op dat het blauwtongvirus een groot effect heeft op de ongeboren lammeren, zie ik bij andere schapenhouders. Denk aan dode lammeren, misvormde lammeren, kleine lammeren… Er wordt nog onderzocht of dat allemaal door blauwtong komt, maar één en één is voor mij twee.”
Waarom mensen schapen houden
Nederland telt slechts een paar honderd echte schapenbedrijven. Daarnaast zijn er ruim 18.000 landbouwbedrijven die schapen houden als nevenactiviteit. Bovendien houden ook talloze hobbyisten schapen. Zij bezitten naar schatting een vijfde tot een kwart van het aantal dieren. Doorgaans worden de schapen gehouden voor hun wol, het vlees, de melk en de mest, om het gras kort te houden of om ermee te fokken. Voor een hobbyboer geldt geen maximumaantal schapen dat je als particulier mag houden.
Meestal worden in september, oktober en november rammen (mannetjesschapen) bij de ooien (de vrouwtjes) gezet om ze zwanger te maken. Na ongeveer vijf maanden, dus in februari, maart of april, krijgt ze één of meerdere lammetjes. De meeste ooien krijgen twee lammetjes. De ooilammetjes worden vaak nog in hetzelfde jaar gedekt en krijgen dan in de volgende lente zelf hun eerste lam. Wanneer dat gekoppeld is aan een verdienmodel nemen schapenhouders die doorgaan met fokken bewust het risico dat hun dieren ziek worden. Dit is onverantwoord met het oog op diergezondheid en dierenwelzijn en staat haaks op de zorg die houders van dieren volgens de wet verplicht zijn te geven.
Als lammetjes uitgedarteld zijn
Een schaap kan 15 tot 20 jaar oud worden. Deze leeftijd halen de meeste schapen echter niet, om de simpele reden dat ze eerder geslacht worden. Als de rammen een half jaar oud zijn, worden ze naar de slacht gebracht. De lammeren die zo’n 3 maanden oud zijn en 30 tot 36 kilo wegen, leveren per stuk zo’n 90 tot 108 euro op.
In Nederland moet een dier dat wordt geslacht vóór het doden worden verdoofd (bedwelmd). Uitzondering daarop is het ritueel slachten volgens de joodse of islamitische ritus. Daarbij wordt een rund, schaap of geit niet verdoofd, maar vastgezet. Via een snee door beide halsslagaders bloedt het schaap dood. Het aandoenlijke dier dat eerder zo levenslustig in de wei liep te dartelen, is nu in een oneerlijke doodsstrijd aan het spartelen.
Duimen
Binnenkort zijn er overal in het land weer lammetjesdagen, waarbij lammetjes bij een schaapskooi of schapenboer van nabij te zien zijn en geknuffeld kunnen worden. Veel knuffelplezier, maar denk daarbij ook aan het lot dat de dieren straks bij de slachterij te wachten staat. En duim dan ook maar dat het blauwtongvirus geen vat op ze krijgt.
Bronnen:
©AnimalsToday.nl Marianne Miltenburg
