Wat hebben kraaien, mensen en olifanten gemeen? Wij hebben door de wetenschap aangetoond zelfbewustzijn, samen met een klein aantal andere diersoorten. Wetenschappers zijn het hier al enige tijd over eens. Een groep onderzoekers pleit er nu voor om die lijst eens goed onder de loep te nemen, want ze vinden dat we het concept ‘bewustzijn‘ moeten updaten.
Bewustzijn. Misschien een beetje een grote vage term. Dit gaat om zowel zintuigen – horen, zien, proeven, ruiken en voelen – als gevoelens zoals angst, plezier of pijn. De onderzoekers focussen zich vooral op één aspect in het bijzonder: zelfbewustzijn. Oftewel, of het dier nadenkt over hun eigen beleving. Heel lang dachten mensen in het Westen dat dieren een soort ‘automaten’ waren, gedreven door prikkels en reflexen. Machines die niet konden denken en voelen zoals wij mensen. Toen vroege dierenwetenschappers begin 20ste eeuw begonnen met experimenteren, namen zij dit uitgangspunt mee.
Hebben dieren zelfbewustzijn?
Het was pas in de jaren ’60 van de vorige eeuw dat men nieuwsgierig werd naar dierlijke gedachtes en beleving. Terwijl wij mensen eindeloos kunnen praten over wat er in ons omgaat, hebben dieren die woorden niet. Wij moeten dus kijken naar andere aanwijzingen. Dingen die je kan verwachten bij een zelfbewust wezen, bijvoorbeeld tijdens de spiegeltoets. Hierin wordt gekeken of een dier zichzelf kan herkennen. De onderzoeker plaatst een sticker of ander soort visueel hulpmiddel op het dier en leggen het een spiegel voor. Dieren zoals chimpansees en poetslipvissen kijken naar zichzelf en proberen met behulp van de spiegel zelf de sticker er af te halen, wat aangeeft dat ze begrijpen dat zij dit zijn.
In een onethisch experiment gaven octopussen voorkeur aan ruimtes waar zij eerder een kalmerend middel hadden ontvangen dan aan ruimtes waar zij eerder pijnlijke middelen hadden gekregen. Een ander experiment liet zien dat fruitvliegjes op hun manier dromen in hun slaap. Allerlei gedragsproeven laten gedrag zien dat wij allemaal associëren met zelfbewustzijn. Of dat betekent dat deze dieren zich ook echt bewust zijn van zichzelf, daarover zijn wetenschappers volop in discussie.
Voldoende bewijs?
Deze maand tijdens het Emerging Science of Animals Consciousness Conference bij de Universiteit van New York publiceerde een groep onderzoekers een bijzonder document: The New York Declaration on Animal Conciousness. Deze declaratie is gelijk ondertekend was door maar liefst 40 onderzoekers uit verschillende vakgebieden, van biologie tot filosofie. In deze declaratie doen de onderzoekers een aantal uitspraken over het bewustzijn van dieren, hoewel er vaak nog geen beslissend bewijs is. Directeur Anil Seth van het Centre for Conciousness Science aan de Univeriteit van Sussex is een van de ondertekenaars die zeggen dat:
“… er voldoende bewijs is dat er een daadwerkelijke kans is voor bewuste ervaringen bij soorten die heel anders zijn dan mensen.”
Ten eerste stellen zij dat er sterke indicatie is dat meer zoogdieren en vogels zich van zichzelf bewust zijn. Ten tweede is er volgens hen een grote kans is dat niet alleen alle gewervelde soorten (dus ook vissen, reptielen en amfibieën), maar ook zekere ongewervelde soorten over zelfbewustzijn beschikken. Qua ongewervelden hebben zij het dan over insecten, koppotige weekdieren als octopussen en tienpotige schaaldieren als kreeften. Ten derde, dat als er gerede kans bestaat dat een dier zelfbewust is, dat we die aanname moeten meenemen in keuzes over dat dier. Dus echt handelen in hun bestwil.
Positieve impact
Niet alle wetenschappers zijn het eens met de declaratie. Er is steeds meer onderzoek dat de verfijnde belevingswerelden van dieren in kaart brengt. Maar dit betekend volgens deze wetenschappers nog geen zelfbewustzijn. Anil Seth reageert hierop, dat zij zelfs zonder definitief bewijs hopen dat deze declaratie een positieve impact kan maken op ons beleid omtrent dieren.
Bronnen:
#GNvdD: Phoolkali geniet van spa in eerste olifantenziekenhuis India
©AnimalsToday.nl Thomas Prins
