In Brazilië is onlangs een van de kleinste kikkers ooit ontdekt, die de grenzen van zijn afmetingen lijkt te tarten. Een kikkertje kleiner dan een potloodgum is de recordboeken in gesprongen als een van de kleinste gewervelde dieren die de wetenschap kent. Onderzoekers hebben de nieuwe kikkersoort eind oktober 2024 formeel beschreven, nadat ze hem hadden aangetroffen in het Atlantische Woud in de staat São Paulo, in het zuidoosten van Brazilië.
Onderzoeker Luís Felipe Toledo heeft het dier ontdekt. Toen hij verschillende audio-opnames beluisterde van kikkers in het Braziliaanse regenwoud, hoorde hij al snel een nieuw geluid. Toledo:
“Het is niet alleen handig voor onderzoek dat elke kikkersoort zijn eigen geluid maakt, ook voor vrouwtjes is het handig om te weten dat ze met de juiste soort paren. Maar zelfs onervaren mensen horen het verschil, hoewel ze het eerder als een krekel zullen benoemen dan als een kikker dan op het typische ribbit van een pad.”
Met een lengte van 6,95 millimeter heeft Brachycephalus dacnis wetenschappers een nieuwe waardering gegeven voor hoe klein gewervelde dieren kunnen worden. De enige bekende kikker die kleiner is dan deze, gevonden in februari 2024 in het noordoosten van Brazilië, verslaat hem slechts met 0,5 mm, maar dit diertje, de Brachycephalus fitzinger, heeft moeite met zijn evenwicht. De Brachycephalus nodotergae uit onderstaand filmpje zijn ook klein, maar zeker niet de kleinste.
.
Een na kleinste
Kikkers van de brachycephalus-familie, oftewel de kortkopkikker, zijn over het algemeen kleiner dan 1 centimeter wanneer ze volwassen zijn. Maar de pas ontdekte soort Brachycephalus dacnis is nog kleiner. Kikkers van het kleine geslacht Brachycephalus zijn berucht vanwege hun onhandige landingen, waarbij ze na het springen vaak omvallen of op hun kop vallen, omdat hun vestibulaire systemen in hun evolutie zijn aangetast en klein zijn geworden. Maar de B. dacnis behield zijn binnenoorstructuur, waardoor hij behoorlijk bekwaam kon horen en springen. Onderzoekers ontdekten dat hij maar liefst 32 keer zijn eigen grootte kan springen, met verrassende gratie. Opvallend is ook dat hij de kikkervisjesfase overslaat als volledig ontwikkelde miniatuur van de volwassen kikker uit zijn ei komt. Het geluid dat de kikker-vlo maakt, is vergelijkbaar met dat van een krekel.
.
De kikkers van Brazilië
Het geslacht Brachycephalus omvat in totaal 38 verschillende soorten. Deze kikkers komen uitsluitend voor in Zuid-Amerika, vooral in het regenwoud in het zuidoosten van Brazilië, en leven in het loof op de bosbodem. Sommige soorten zijn felgekleurd, wat een waarschuwing is voor mogelijke roofdieren dat ze giftig zijn, terwijl andere juist camouflagekleuren hebben. In alle gevallen is hun belangrijkste strategie om niet opgegeten te worden: ze blijven op dezelfde plek zitten en proberen zo onaantrekkelijk of onopvallend mogelijk te zijn. Edelcio Muscat, een van de onderzoekers die B. dacnis beschreef en coördinator bij Projeto Dacnis, een natuurbeschermings-ngo die in het Atlantische Woud werkt:
“De grootte maakt deze kikker heel bijzonder. Het miniaturisatieproces heeft geen enkel orgaan of skelet aangetast.”
.
Miniaturisatie
Een kikker kleiner dan een erwt, hoe kan die zo geëvolueerd zijn? Dat proces heet miniaturisatie, legt Toledo uit:
“Er zijn botten verkleind, verloren gegaan of samengevoegd. Daardoor hebben ze minder vingers of missen ze andere delen van hun anatomie. De miniaturisatie leidt ertoe dat de kikkers in een hele nieuwe wereld kunnen leven waar grotere kikkers gewoonweg geen toegang tot hebben.”
In 2016 was Muscat op een nachtelijke expeditie, die voorzichtig bladeren op de bosbodem omdraaide. Opeens sprong een van de kikkertjes eronder vandaan. . Opnames van zijn kwaak, dat meer lijkt op het getjilp van een krekel, zouden jaren later bevestigen dat het een unieke soort was.
.
Grootste aantal soorten amfibieën
Brazilië is de thuisbasis van ’s werelds grootste aantal soorten amfibieën, waarvan de meeste in het Atlantische Woud, een hotspot voor biodiversiteit die de grootste steden van Brazilië, São Paulo en Rio de Janeiro, omvat, waar elk jaar tientallen soorten worden beschreven. Slechts 13 procent van het oorspronkelijke Atlantische Woud blijft over. Adrian Garda, herpetoloog (onderzoeker reptielen en amfibieën) aan de Federale Universiteit van Rio Grande do Norte:
“De ontdekking van deze soort laat zien hoeveel we hebben verloren zonder het zelfs maar te beseffen. Het gaat hier om een eigenaardig en uiterst geminiaturiseerd gewerveld dier. Wat zouden we de afgelopen 40 tot 80 jaar van industrialisatie verloren kunnen hebben?”
Wereldwijd wordt bijna 41 procent van de amfibieën met uitsterven bedreigd, vergeleken met 26,5 procent van de zoogdieren, 21,4 procent van de reptielen en 12,9 procent van de vogels.
.
Kikker kleiner dan een vingernagel
B. dacnis heeft een geelbruine huid, is kleiner dan een vingernagel en ongeveer even groot als een erwt. Hij heeft het overleefd door in bladerafval te leven en laag te blijven. Zijn kleine formaat helpt om roofdieren te vermijden. De bladeren van de bosbodem zorgen voor thermisch comfort, wat weer kan helpen tegen de gevolgen van de klimaatverandering. Muscat:
“De ontdekking laat ons zien hoeveel we nodig hebben om het Atlantische Woud te behouden. Er zijn nog steeds soorten die het ondersteunt en die we nog niet hebben gevonden.”
Bronnen:
©AnimalsToday.nl Marianne Miltenburg
