Laatst gaf ik college over het psychologisch immuunsysteem: de onbewuste neiging om informatie over jezelf zodanig te selecteren en verdraaien dat een geflatteerd beeld ontstaat en onwelgevallige elementen worden weggefilterd. Zo hebben mensen vaak flinke blinde vlekken voor hun gebreken en tekortkomingen. En ze denken liever niet na over onprettige dingen, zoals dat ze ‘eigenlijk’ niet moeten roken, drinken of teveel eten.

wetsovertreding
Uit onderzoek van Dier & Recht en Varkens in Nood bleek dat Nederlandse veehouders in 2013 minstens 2,7 miljard keer de wet overtraden.

Een student stak zijn hand op en vroeg: kun je zeggen dat niet alleen individuen zo’n immuunysteem hebben, maar ook de samenleving als geheel? Dat zette me aan het denken. Ja, ook als samenleving, als collectief, zijn er genoeg dingen die we liever niet willen weten en die ons wél aangaan. Denk aan de noodzaak om de pensioenleeftijd te verhogen, of om onze CO2 uitstoot te beperken; het is eigenlijk net zoiets als stoppen met roken: politici zeggen vooral dat we dat ‘later’ echt goed gaan aanpakken. Maar politici moeten daar toch boven staan? Ja, ‘moeten’ wel, maar politici zijn ook maar mensen, met hun eigen afweersysteem. Daar zijn genoeg voorbeelden van.

Precies zo’n voorbeeld van ons collectieve afweersysteem zag ik deze week voorbijkomen. Uit onderzoek van de stichtingen Dier & Recht en Varkens in Nood bleek dat Nederlandse veehouders in 2013 minstens 2,7 miljard keer de wet overtraden, met nadelige gevolgen voor zo’n 500 miljoen dieren. Een twitterende boerin opperde nog dat het vooral om administratieve overtredingen ging. Helaas – voor de dieren – gaat het om bijvoorbeeld brandwonden aan de poten (bij ± 171 miljoen kuikens, die we overigens kippen noemen), doorligwonden en ontstekingen bij kraamzeugen, longklachten, ondervoeding en vies, ongeschikt drinkwater. Volgens de wet in ons beschaafde land mag dit allemaal niet. Toch werd er meestal niets aan gedaan; niet door de veehouder, niet door een dierenarts, en niet door de – zwaar onderbezette – NVWA die in ons land toezicht moet houden op naleving van de regels.

Ik weet dit overigens ook uit eigen ervaring. Ik heb ooit bij de NVWA melding gedaan van een melkveehouderij waar de koeien nooit konden liggen en dag en nacht het licht aan was. Mag niet. Na vele maanden en heel vaak bellen en doordrammen kreeg ik iemand aan de telefoon die uitlegde: we zijn onderbezet, dus we gaan daar “voorlopig niet” (=nooit) kijken: we moeten voorrang geven aan levensbedreigende situaties.

Begrijpelijk, vind ik. Dit was overigens vóórdat de NVWA nog verder werd uitgekleed door de overheid. Onder druk van bezuinigen en boerenlobby is het motto geworden: de veehouders controleren zichzelf. De absurditeit hiervan besef je pas als iemand zou opperen: zou het geen idee zijn om te bezuinigen op flitspalen en agenten? Immers, onder leiding van de ANWB kunnen automobilisten toch heel goed zichzélf controleren? Elke automobilist heeft een snelheidsmeter in de auto. Waarom geen ‘zelfregulering’, net als in de veehouderij?

De omvang en ernst van de wetsovertredingen in de veehouderij zijn schokkend. Maar ik ben vooral geschrokken van wat er níét gebeurde. Er kwam geen rel, zoals je zou verwachten bij dergelijk grootschalig negeren van de wet en systematisch toebrengen van letsel aan levende wezens. Niemand had het erover. Het leek alsof het eigenlijk heel gewoon was. Bedenk dat het hier gaat om de grootste groep georganiseerde wetsovertreders in de samenleving – tegenover de meest weerloze slachtoffers, die geen enkele manier hebben om voor zichzelf op te komen.

Al eerder rezen vragen over de bestuurlijke integriteit in de sector, ook in de Tweede Kamer. In 2005 kwam bijvoorbeeld naar buiten dat er in de veevoersector structureel en op grote schaal gefraudeerd wordt. Het rapport daarover was geheim gehouden door Donner, de toenmalige Minister van Justitie: typerend voor de werking van het collectieve immuunsysteem – net als in een totalitair systeem. Wat niet weet, wat niet deert. Een andere uiting is selectieve aandacht. Zo heeft VVD veel aandacht voor het ‘stevig aanpakken’ van wetsovertreders. Maar niet van déze – grote, georganiseerde – groep wetsovertreders (VVD-kamerlid Helma Lodders neemt het zelfs geregeld voor hen op in het parlement).

Mijn student had gelijk: ook als samenleving dragen we een roze bril voor wat er mis is – structureel en op grote schaal. Politici doen het, en burgers doen mee. Wat we niet wíllen zien, wat ons niet goed uitkomt, dat zien we niet. Dat leidt tot irrationele keuzes, zoals bij de pensioenleeftijn en de CO2-uitstoot. Er zijn nog vele andere voorbeelden. Maar de vee-industrie is dé grote blinde vlek van ons land. Een schandvlek. Ooit zullen we zeggen: we wisten niet dat het zo erg was. Omdat we het niet wílden weten.

©PiepVandaag.nl Roos Vonk, hoogleraar sociale psychologie