In IJmuiden ligt het grootste en voor vissen dodelijkste gemaal van Europa. Jaarlijks sterven hier meer dan 10.000 jonge palingen op weg naar zee. Rijkswaterstaat plaatst later dit jaar een nieuwe pomp, die identiek is aan de bestaande ‘gehaktmolens’. De komende jaren worden ook de vijf andere pompen in IJmuiden vervangen.
Visveiligheid is bij deze renovatie in IJmuiden nog geen vastgelegde eis, hoewel in de Tweede Kamer is gesteld dat bij renovatie van gemalen en sluizen gekeken moet worden naar de vismigratie. Een grote meerderheid van de Kamer pleitte zelfs voor een versnelde aanpak van de belangrijkste vismigratieknelpunten.
Voor de bescherming van duinen, dijken en waterbeheersing in ons land is waterafvoer van levensbelang. Naast het op natuurlijke wijze afvoeren van overtollig water zijn sinds de vroege middeleeuwen bemaling en gemalen onmisbaar. Omstreeks 1915 deed in de gemalen de schroefpomp zijn intrede, vooral voor de kleinere en middelgrote capaciteiten, maar intussen zijn er reuze schroefpompen in werking, met rampzalige gevolgen voor vissen.
.
Dodelijk gemaal in IJmuiden
Rijksgemaal IJmuiden (Google Maps) werkt voor het uitmalen van water uit het Noordzeekanaal op de Noordzee met de grootste pomp van Europa. Al sinds 2008 is bekend dat dit type pomp zeer schadelijk is vanwege de enorme vissterfte. Met in IJmuiden als gevolg directe sterfte bij schieraal (onvolwassen paling). Het gemaal IJmuiden doodt naar schatting jaarlijks 10.000 schieralen direct, oplopend tot het dubbele als gevolg van verwondingen. In gewicht komt dit neer op jaarlijks 10 ton dode schieraal. De visveiligheid is in het geding en Nederland moet nog grote stappen maken om het herstel van verschillende soorten trekvissen mogelijk te maken.
Vismigratie
De Europese paling is ernstig bedreigd. Dat komt vooral door de vele barrières die de vis tijdens zijn 6000 kilometer lange trektocht moet trotseren. Elk voorjaar tussen februari en mei trekken jonge doorzichtige palingen van 5-10 cm lang (‘glasalen’) vanuit zee de rivieren en kanalen op. Geboren in de Sargassozee (in de driehoek Florida, Bermudaeilanden en de Bahama’s), zwemt de paling deze afstand naar Europa om op te groeien en keert na circa 15 jaar terug om zich voort te planten. Palingen moeten op hun route vele gevaren trotseren, zoals gemalen, stuwen, dammen, sluizen en waterkrachtcentrales. Mede daardoor is de populatie met circa 90 procent afgenomen.
De paling ondergaat onderweg tijdens zijn lange reis een gedaanteverandering. De borstvinnen ontwikkelen zich, net als de staartvin en de ogen. Om beter gecamoufleerd te zijn tegen vijanden, meten de palingen zich een donkergrijze rug en een zilverwitte buik aan. En omdat ze tijdens de trek naar de Sargassozee niet meer eten, kwijnt hun spijsverteringsstelsel weg. Bij aankomst zijn de geslachtsdelen ontwikkeld, en is de paling geslachtsrijp.
Maar net als de jonge glasaal die zich vanuit de zee onze rivieren op beweegt, stuit ook de volwassen zilverpaling op de vele hindernissen tijdens de tocht terug naar zee. IJmuiden is een belangrijk knooppunt voor de glasaaltjes, omdat het toegang biedt tot het 26 kilometer lange Noordzeekanaal. Van daaruit trekken de aaltjes de Nederlandse polders binnen.
Europese afspraken
Zowel het Europees als het Nederlands beleid is gericht op het weer mogelijk maken van ‘vismigratie’ Hiervoor zijn onder andere afspraken gemaakt met de Europese Aalverordening, de Kaderrichtlijn Water (KRW) en de Beneluxbeschikking Vismigratie. Nederlandse waterbeheerders moeten sinds 2009 de grootste knelpunten veilig maken voor aal; gemaal IJmuiden prijkt in de lijsten bovenaan, maar de beheerder komt de afspraken over veilige vismigratie niet na. Genoemde organisaties willen dat visveiligheid bij wet wordt vastgelegd bij de aanleg en renovatie van gemalen.
Het aanleggen van vispassages en installatie van visveilige pompen is tegenwoordig bij waterschappen de standaard. Door twee aangenomen moties in 2021 en 2022 (motie 1; motie 2) in de Tweede Kamer is gesteld dat bij renovatie van onder andere gemalen en sluizen gekeken moet worden naar de vismigratiemogelijkheden. Ook wil een grote meerderheid een versnelde aanpak van de belangrijkste vismigratieknelpunten. Vanwaar dan deze moordende gemaalpompen? Terwijl in Nederland al veel ervaring is opgebouwd met visveilige oplossingen.
Rijkswaterstaat heeft scherpe normen voor de optredende sterfte bij waterkrachtcentrales. Vergunningen worden niet verleend als in het gehele stroomgebied meer dan 10 procent sterfte optreedt, bijvoorbeeld onder schieraal. Het is alleen daarom al ondenkbaar dat Rijkswaterstaat bij de bestelling van een nieuwe pomp nu geen visveilige keuze maakt en er nog geen concrete plannen zijn voor renovatie waarbij hierop wordt voorgesorteerd.
RAVON (Reptielen Amfibieën Vissen Onderzoek Nederland) werkt met de Amsterdamse Hengelsport Vereniging, de Gemeente Amsterdam en Waterschap Amstel Gooi en Vecht aan de realisatie van een aalreservaat rond de Sloterplas. De schieraal die daar in de toekomst schoon opgroeit, moet via IJmuiden terug naar zee. De hoge sterfte daar doet veel inspanningen teniet. Het proces rond de renovatie van IJmuiden wordt vanwege het grote belang voor aal door vele organisaties nauwlettend gevolgd. Er is daarbij brede zorg over de huidige gang van zaken. Erwin Winter, vismigratie-onderzoeker van Wageningen Marine Research, geeft duidelijk advies:
“In de afgelopen 15 jaar hebben we in IJmuiden de uittrekroutes van schieraal en schade door de pompen in detail onderzocht. In de landelijke ranking van meest schadelijke knelpunten voor schieraal staat Gemaal IJmuiden bovenaan. In ons advies staat dat er een sterke noodzaak is om bij vervanging te kiezen voor visveilige pompen.”
Politiek aan zet
Martijn Schiphouwer van RAVON sluit zich aan bij Erwin Winter en richt zich tot de politiek:
“Het is nu aan de politiek om de spelregels te verduidelijken: een wet die visveiligheid borgt bij aanleg en renovatie van gemalen aan- en tussen KRW wateren van Nederland. Visveiligheid, met als norm minder dan 10 procent sterfte bij een pomp, moet een harde eis worden, uiteraard naast veiligheid en duurzaamheid. De afweging bij IJmuiden wordt dan een makkelijke, het móet visveilig!”
Het is afwachten in hoeverre Rijkswaterstaat bereid is om te luisteren naar de terechte bezwaren en adviezen om in IJmuiden niet nog eens jaren achtereen een gehaktmolen voor vissen in stand te houden. Maar daarmee zijn we er nog niet. Want als de vissen niet worden vermalen, is het te hopen dat ze niet te maken krijgen met vervuilde wateren rondom Tata Steel, zoals hun soortgenoten in 2021.
Bekijk hieronder een video van Rijkswaterstaat over vismigratie rond het Noordzeekanaal:
.
.
Bronnen:
- BNNVARA
- RAVON
- Rijkswaterstaat/YouTube
- Lees ook op AnimalsToday:
.
#GNvdD: Er kan weer worden aangebeld bij de Utrechtse visdeurbel
©AnimalsToday.nl Marianne Miltenburg
