Dwergolifant met uitsterven bedreigd door palmolie 

Niet alleen de orang oetan, maar ook de dwergolifant op Borneo is ernstig bedreigd door de voortdurende uitbreidingen van palmolieplantages. Hun natuurlijke leefomgeving is het regenwoud, maar door de grootschalige ontbossing voor palmolieplantages verkleint dit in zo’n rap tempo, dat de olifanten worden verdrongen naar gebieden die bewoond zijn door mensen. Het gevolg: meer conflicten tussen mens en dier en een stijging van het aantal gedode olifanten.

De Borneo-olifant (Elephas maximus borneensis) – ook wel de Borneodwergolifant – is een ondersoort van de Aziatische olifant en staat op de rode lijst met bedreigde diersoorten van de International Union for the Conservation of Nature (IUCN). Op ongeveer 80 dieren na die leven in het aangrenzende Noord Kalimantan (Indonesië), is de gehele populatie te vinden in Maleisische Sabah. Het gaat in totaal om minder dan 2200 dwergolifanten. De belangrijkste bedreiging voor hun voortbestaan is het verlies aan leefgebied door ontbossing.

Maleisië staat bovenaan als het gaat om ontbossing en wint het van landen als Indonesië, Brazilië en Nigeria. Volgens Global Forest Watch is er alleen al in 2012 meer dan 500.000 hectare regenwoud verdwenen. Op Sabah, de kleinste van de twee Maleisische staten op Borneo, verdween tussen 2001 en 2013 bijna 900.000 hectare. Dit is zo’n 15% van de gehele boomdekking. Deze grootschalige bomenkap gebeurt voornamelijk voor de uitbreiding van palmolieplantages.

De inheemse mensen leven graag vreedzaam samen met de olifanten. Ze noemen ze ‘Nenek’, wat ‘grootmoeder’ betekent in het Maleisisch. Echter, nieuwe palmolieplantages verdringen de dwergolifant uit z’n bosomgeving naar de landelijke gebieden die bewoond zijn door mensen. Er worden weliswaar pogingen gedaan om het leefgebied van de dwergolifant te beschermen, maar vaak gaat het dan om geïsoleerde delen regenwoud die meer en meer worden omringd door plantages. Olifanten leven in kuddes en leggen grote afstanden af langs lange migratieroutes. Ontbossing voor nieuwe palmplantages zorgt daardoor niet alleen voor een verkleining van hun leefgebied, maar ook voor versnippering. Wanneer de olifanten geen voedsel meer kunnen vinden in hun eigen leefgebied, lopen ze de palm- en fruitplantages op om daar een maaltijd te halen. Als gevolg ontstaan steeds meer en hevigere conflicten tussen de lokale bevolking en de olifanten die deze zeldzame dieren steeds vaker het leven kosten.

De geregistreerde conflicten waarbij olifanten zijn omgekomen lijken opzettelijk te zijn geweest. Wraakacties, nadat de dieren de velden op waren gelopen en het voedsel hadden vertrapt of gegeten. Er zijn verschillende opvallende zaken, zoals de 14 olifanten die vorig jaar op Sabah werden vergiftigd en meer recent, de gruwelijke schietpartij die een dwergolifant het leven kostte.

Het is niet bekend hoeveel van deze bijzondere olifantensoort de laatste jaren precies zijn omgebracht, maar er zijn aanwijzingen dat het werkelijke aantal hoger is dan wordt gedacht. Zo zijn er bijvoorbeeld situaties voorgekomen waarin babyolifanten alleen werden gevonden, verweesd, verhongerd en uitgedroogd. Olifanten zijn zeer sociale dieren en voor een olifantenmoeder is het dan ook erg ongewoon om haar kind achter te laten. Naar alle waarschijnlijkheid zijn de moeders gedood en werden de lichamen nooit gevonden. Vermoedelijk ligt het werkelijk aantal gedode olifanten een stuk hoger, maar zullen de exacte aantallen nooit achterhaald worden.

Cynthia Ong, directeur van Lands Empowerment Animals People (LEAP):

“Het is moeilijk om in te schatten hoeveel dieren er zijn omgekomen. Van een aantal weten we zeker dat ze zijn gestorven, maar waarschijnlijk is het werkelijke getal veel groter. Er zullen olifanten zijn begraven waardoor niemand er ooit achter komt.”

Het is een complex probleem dat vraagt om een vergelijkbaar complexe oplossing. Cynthia Ong verwacht niet dat de staat met deze oplossing zal komen. In elk geval, niet zonder maatschappelijke steun:

“Er zijn drie departementen die hierover gaan, maar de samenwerking daartussen is niet goed. Hoe ze historisch gezien werken, is als kleine, op zichzelf staande koninkrijkjes. Dit voorspelt niet veel goeds als het gaat om het vinden van een algehele oplossing, maar we doen ons best.”

Terwijl verschillende betrokken partijen samenkomen om oplossingen te bedenken voor het enorme probleem, worden er ook inspanningen geleverd om de dwergolifant direct te beschermen. Volgens onderzoekers Benoit Goossens, Nurzhafarina Othman, Nurzhafarina Othman, Senthilvel Nathan en Marc Ancrenaz zijn er tussen 2010 en 2014 zo’n 60 olifanten verhuisd naar Managed Elephant Ranges (MER’s) nadat ze werden gezien als een bedreiging voor de palmplantages en woningen. Het verhuizen van deze ´probleem´olifanten zorgt voor een snelle oplossing, maar ondanks dat geloven Goossens en z’n collega’s ook dat het een dure oplossing is met net zulke grote gevolgen voor de sociale structuur van de olifantenkudde als het gewelddadig doden. Individuen in een groep “zijn van elkaar afhankelijk voor bescherming en leiding,” zeggen de onderzoekers in een statement aan mongabay.com.

“Het verwijderen van individuele dieren veroorzaakt verwarring en kan het gedrag en de overlevingskansen van de anderen in gevaar brengen.”

Zo rapporteerden wildlife rangers die een groep olifanten observeerden na een massaslachting dat de groep groter werd en sommige individuen agressiever reageerden wanneer ze mensen tegenkwamen.

Zelfs op de Managed Elephant Ranges is het voortbestaan van de olifanten niet gegarandeerd. Volgens Goossens en z’n collega’s wordt zo’n 250.000 hectare van de Central Sabah Range voor meerdere doeleinden gebruikt, waaronder nog steeds palmplantageuitbreidingen.

“Een grote tekortkoming van het project is dat er nieuwe bestemmingsplannen worden ontwikkeld zonder dat er rekening wordt gehouden met soortbehoud. Op deze manier zal het aantal conflicten, het aantal sterfgevallen onder olifanten en ook de kosten alleen maar toenemen.”

Het uiteindelijke risico is dat het gedrag van de Borneo-olifant permanent zal veranderen en de dieren niet alleen voorzichtiger naar mensen worden, maar ook ronduit agressief. De problemen tussen de olifanten en de lokale bevolking belanden dan in een vicieuze cirkel die alleen doorbroken zal worden wanneer de politiek met echte oplossingen komt.

Bron: Mongabay  ©PiepVandaag.nl Esther van der Spek