Kan een dier ook denken? Een belangrijke vraag, want als je denkt, ben je bewust. Denken onderscheidt het handelen van een levend wezen van machinematig handelen.
Hoe langer je erover nadenkt, hoe moeilijker het wordt denken op zich te vatten. De vraag of dieren kunnen denken is niet voor niets tot op heden onderwerp van academische discussie. Psychologen van de universiteit van Gent en Leuven hielden daar bijvoorbeeld medio december 2013 een internationaal symposium over.
Wat is denken eigenlijk? Het is een verschijnsel dat ik in ieder geval bij mezelf herken. Beelden en woorden hebben een belangrijke rol in mijn denken. Maar hoe bewijs ik nu, dat ik denk? Je kunt processen in mijn hersenen als golven van neurale activiteit waarnemen met moderne scans. Maar bewijst een wetenschapper dan daarmee dat ik denk? Nee! Want de gemeten golven kunnen van alles betekenen, ook machinematig handelen. De wetenschapper zal met die scans zelf niet veel kunnen en helemaal afhankelijk zijn van wat ik zelf tijdens de scans vertel over wat er in mijn hoofd aan beelden en woorden, ofwel gedachten, afspeelt. Een ander zal dus moeten aannemen dat ik denk, als ik zeg dat ik denk. Als de bewijsvoering voor een denkende mens al niet mogelijk is, hoe onmogelijk is het dan wel niet om te bewijzen dat bijvoorbeeld een hond denkt? Bovendien hanteert een hond immers andere uitdrukkingen dan taal (voor zover ik weet) en die verstaan we maar beperkt.
De wetenschappers van het symposium hebben het in het interview in De Morgen van 19 december 2013 over intelligentie als ze denken bij dieren bespreken. En het gebruik van gereedschappen en taal. Een dier dat ruimtelijk of talig inzicht toont, onderscheidt zich van de dommerds. Dieren met inzicht lijken dan te denken. De dommerds die ‘slechts’ gestuurd worden door conditionering met beloningen of straffen, handelen machinematig en denken niet. Ik vind dat arm bedacht…..voordat je het weet wordt aangenomen dat de dommerds nooit denken en dat wij als mensen nooit machinematig (door conditionering inprenting) gestuurd worden. Bovendien zijn de tests hoofdzakelijk door een menselijke beleving ingegeven. Kunnen wij denken zoals een hond mogelijk over geuren denkt? Zoals een haai over waterstromen denkt? Kunnen wij wel de geschikte methoden ontwikkelen om iets te zien van inzicht in de hondse wereld van geuren of haaise wereld van waterstromen?
De huidige wetenschappelijke discussie over denken brengt me 20 jaar terug. Er was vanwege dierenmishandeling een rechtszaak aangespannen tegen een hengelaar die een levende vis als aas gebruikte en een haak door de rug van de vis prikte. Psychologen Bermond van de Universiteit van Amsterdam en Vossen van de Universiteit Nijmegen beweerden dat vissen geen talige cognitie hadden (ofwel niet in woorden konden denken), omdat ze daar geen hersenen voor hadden. Daarmee konden ze niet bewust zijn en niet lijden. Biologen Flight en Verheijen van de Universiteit Utrecht hadden het daarentegen op basis van gedrag en fysiologie aannemelijk gemaakt dat vissen vergelijkbaar gedrag vertoonden als mensen die pijn ervaren. De rechter sprak de hengelaar vrij, want de wetenschappers gaven geen eenduidig bewijs dat vissen konden lijden.
Wat nu eigenlijk een bewijs in de wetenschap inhoudt, is voer voor een ander artikel, maar duidelijk is dat de wetenschap nog verre is van een helder betoog over wat denken eigenlijk is. Er is echter geen enkel logisch argument om aan te nemen dat alleen mensen kunnen denken. Maar denken houdt wel in dat er een (zenuw)weefsel moet zijn met een netwerk van verbindingen met een impulsverwerkende, naar een opslag verwerkende, integratieve en activerende functie. Alleen jonge embryo’s of dieren met een heel eenvoudig zenuwstelsel kunnen dan niet denken, volgens mij. Ik denk, dus ik ben en dieren zijn dus ook; veel meer dan we wetenschappelijk kunnen duiden.
©PiepVandaag.nl Diederik van Liere, Gedragsbioloog CABWIM consultancy
