Als het aan de Balkanlanden ligt worden er de komende jaren rond de 3.000 waterkrachtcentrales in rivieren gebouwd, met bijbehorende stuwdammen. Een aantal dat volgens de milieuorganisaties RiverWatch en EuroNatur enorm veel schadelijke effecten op de fragiele zoetwaterecologie zal hebben. Zij stellen dat bij het verlenen van vergunningen aan waterkrachtbedrijven onvoldoende rekening wordt gehouden met biologische rijkdom.
Bij de Balkan denken veel mensen aan strandvakantie aan de Middellandse Zee, of aan voorbije oorlogen, maar niet direct aan prachtige rivieren. De mooiste, minst door de mens aangetaste rivieren van Europa bevinden zich namelijk tussen Slovenië en Griekenland; het ‘blauwe hart van Europ’a klopt op de Balkan. Hier zijn nog echt enorme wilde rivieren met uitgestrekte grindbanken te vinden; kristalheldere kreken, spectaculaire watervallen, en diepe kloven omringd door prachtige bossen. Bovendien zijn deze rivieren een van de belangrijkste hotspots voor de Europese zoetwaterbiodiversiteit. De Balkanrivieren herbergen 69 vissoorten die alleen hier en nergens anders ter wereld voorkomen. Daarbij komt meer dan 40 procent van alle bedreigde zoetwatermosselen en -slakken van Europa in deze zoetwatersystemen voor. En dat wordt massaal bedreigd door waterkrachtcentrales.
Indrukwekkende biodiversiteit
De Balkanrivieren herbergen dus een indrukwekkende biodiversiteit, maar die wordt de laatste jaren bedreigd door een golf van aanvragen voor hydro-elektrische dammen: men wil hier 3.200 voornamelijk kleine waterkrachtcentrales bouwen in de komende jaren, aldus de natuurbeschermingsorganisaties RiverWatch en EuroNatur. Deze organisaties werken al sinds 2012 aan het beschermen van Europa’s laatste vrij stromende rivierjuwelen – de Balkanrivieren – tegen de enorme rage om dammen te bouwen. Er zullen minimaal 2.700 dammen worden gebouwd tussen Slovenië en Griekenland, waardoor vrijwel elke rivier en kreek in gevaar komt.
In samenwerking met de Duitse milieuorganisatie EuroNatur en lokale partners in de Balkanlanden heeft RiverWatch de campagne ‘Red het blauwe hart van Europa’ gelanceerd om dit natuurlijke Europese erfgoed te redden van vernietiging. Onderstaande reportage van Patagonia gaat over de situatie in 2021:
.
Onbekende schat
Bijna niemand weet dat de Balkanrivieren ernstig bedreigd worden. Naar verwachting zullen er de komende jaren 2.796 waterkrachtcentrales worden gebouwd, meestal met de hulp van westerse bedrijven en leningen. Zelfs de meest markante en waardevolle riviertrajecten en nationale parken lijken niet gespaard te blijven.
De milieu-ngo’s willen voorkomen dat dit horrorscenario werkelijkheid wordt. Ter voorbereiding van de campagne hebben zij het rivierweb van de Balkan beoordeeld en kwamen tot een indrukwekkend resultaat: 80 procent van de 35.000 rivierkilometers die werden onderzocht is nog in zeer goede tot goede staat, 30 procent is bijna ongerept. In de rest van Europa is het beeld omgekeerd: 80 procent verkeert in slechte staat.
Scientists for Balkan Rivers – een groep van onderzoekers van instellingen uit heel Europa beoordeelde de biologische diversiteit die op het spel staat – van weekdieren tot zoogdieren, insecten en vogels. De conclusie was dat het hier gaat om een grote biologische rijkdom in de rivieren. Een natuurlijk erfgoed werd onthuld dat door natuurbeschermers kan worden gebruikt om te pleiten voor een betere bescherming van deze rivieren tegen stroom veranderende energieprojecten.
De haalbaarheidsstudie is het resultaat van zes maanden intensief veldwerk en diepgaande analyse door een team van meer dan 30 experts op gebieden als ecotoerisme, geomorfologie, ecologie, planning en beheer van beschermde gebieden, duurzame financiering van nationale parken, wetgeving en sociale en milieueffectrapportage. Ook overleg met belangenorganisaties en publiekscommunicatie maken deel uit van het onderzoek. Het team van betrokken experts omvat lokale en internationale coördinatoren, plus vertegenwoordigers van IUCN, Patagonia en EcoAlbania.
Enorm aantal soorten
De rivieren op de Balkan onderscheiden zich doordat ze een leefgebied bieden aan een enorm aantal soorten, van wie er vele endemieten zijn (soorten die alleen hier en nergens anders ter wereld voorkomen). Het is zelfs waarschijnlijk dat er nog meer soorten – zelfs onontdekte soorten – in de rivieren op de Balkan leven. Een ander kenmerk van de Balkanrivieren is dat ze voor een groot deel onontgonnen zijn.
Er wordt aangenomen dat de regio leefgebied is voor een uitzonderlijke soort: de Donauzalm (Hucho hucho). Eens wijd verspreid over het Donaubekken, is het centrum van de resterende populatie van deze soort geconcentreerd in slechts enkele rivieren van het Donaubekken die nu worden bedreigd door de bouw van dammen. In het kader van de campagne hebben de milieu-ngo’s meer onderzoek gedaan naar de verspreiding van de Donauzalm. De studie, uitgevoerd door 18 wetenschappers uit 7 landen, heeft duidelijk aangetoond dat de Balkanrivieren de laatste grote hotspot voor deze soort vormen. Zelfvoorzienende populaties van de Donauzalm werden gevonden in 43 rivieren met een totale lengte van 1.842 kilometer.
Destructieve dammen Balkanlanden
Op bovenstaande interactieve kaart van de Balkanlanden is te zien waar dammen gepland zijn, welke al zijn gebouwd en via het menu rechts is te zien waar vrijwel ongerepte, niet door de mens beïnvloede rivierbeddingen zijn. Beschermde gebieden zijn apart gemarkeerd en ook welke vissoorten er leven. De kaart opent met dammen (via menuknop ‘Powerplants’ te deselecteren). Is de kaart niet zichtbaar, klik dan hier.
Vrijwel natuurlijke stukken rivier zijn blauw gemarkeerd (menuknop ‘Hydromorph’), licht tot matig gewijzigde stukken zijn groen, geel staat voor sterk gewijzigde stukken en rood betekent sterk gewijzigd. Terwijl de hydromorfologische kaart van het Balkan-rivierweb voornamelijk blauwe en groene kleuren laat zien, zou een vergelijkbare kaart van de rest van Europa geel en rood oplichten.
.
Laat rivieren stromen
In maart van dit jaar was het Balkanland Albanië het met de onderzoekers eens en gebruikte het de gegevens van de groep als onderdeel van zijn beslissing om een gigantisch damproject voor de rivier de Vjosa te annuleren. Albanië noemde het gebied in plaats daarvan een nationaal park. Ecoloog Ulrich Eichelmann, CEO van RiverWatch:
“Europa heeft al meer dan een miljoen barrières, zoals dammen in rivieren, waarvan 23.000 zijn geregistreerd als hydro-elektrische eenheden. Maar met door klimaatverandering veroorzaakte droogte die hun stromen dreigt te verminderen en daarmee de economische basis voor dergelijke dammen, is het momentum voor de campagne om dergelijke rivieren vrij te laten stromen toegenomen.”
.
Onderstaande reportage van EuroNatur – Stiftung Europäisches Naturerbe viert de overwinning:
.
Buitensporig
Veel Balkanlanden plannen buitensporige afdamming van al hun rivieren. Na al veel nieuwe dammen te hebben voltooid, is Macedonië van plan nog eens 153 dammen te bouwen (met nog eens 22 in aanbouw), terwijl Albanië van plan is nog 305 waterkrachtcentrales te bouwen (met nog eens 81 in aanbouw). Servië heeft zelfs 826 projecten in de pijplijn:
“In onze campagne concentreren we ons op vier belangrijke gebieden die bijzonder waardevol zijn: de rivier de Vjosa in Albanië, het nationale park Mavrovo in Macedonië, de rivier de Sava in Slovenië, Kroatië, Bosnië en Herzegovina en Servië, evenals de rivieren van Bosnië en Herzegovina. Onnodig te zeggen dat ze allemaal worden bedreigd door grote damprojecten.”
De campagne tegen de destructieve dammen komt uitgebreid aan bod in onderstaande documentaire Blue Heart: The Fight for Europe’s Last Wild Rivers. De sfeer van de goudkoorts die afgelopen jaren in de waterkrachtsector is ontstaan moet ingrijpend worden herzien, als we ons Europese rivierenerfgoed voor de toekomst willen behouden.
.
.
Bronnen:
- Balkanrivers.net
- EuroNatur
- EuroNatur/YouTube
- Mongobay
- Mongobay/YouTube
- Patagonia/YouTube [1, 2]
- RiverWatch
- Lees ook op AnimalsToday:
.
©AnimalsToday.nl Marianne Miltenburg
