De vogeltrek richting het zuiden komt rustig op gang. Langzaamaan druppelen ook al wat wintergasten ons land binnen. De voor- en najaarstrek van vogels stemt menigeen blij en weemoedig, bijvoorbeeld wanneer de gierzwaluwen na circa honderd dagen ons land weer verlaten. Maar voor trekvogels is het vooral een keihard bestaan, wanneer je broedgebied in de zomermaanden en het voedsel in de winter zo ver uiteen liggen.
Eind augustus beginnen veel vogels de reis naar het zuiden. De vogeltrek is in de herfst vaak niet zo duidelijk omlijnd als in de lente. In de zomer ‘verdwijnen’ vogels geleidelijk. Wintergasten komen ook verspreid over een langere periode binnen, in tegenstelling tot de voorjaarstrekkers, die vaak massaal arriveren. Ze hebben nu niet zo’n haast als voorjaarsmigranten, want de urgentie van het broedseizoen (op het noordelijk halfrond) is er niet. De vogels trekken naar voedselrijke gebieden om de winter door te komen. Een verre, uitputtende en risicovolle reis, maar voor veel soorten is blijven nóg gevaarlijker.
Opvetten
Een groot deel van de vogels in ons land bereidt zich voor op de naderende kou, door alvast vetreserves op te bouwen. Het zijn voornamelijk de insecteneters die ons land aan het eind van het zomerseizoen verlaten. Insecten zijn bij koud weer veel minder voor handen, waardoor deze vogelsoorten zich naar een warmer klimaat moeten verplaatsen in het zuidwesten van Europa, of noordelijk en West-Afrika. Soorten zoals de boomvalk, bonte vliegenvanger, koekoek, boerenzwaluw en grutto gaan nu elders overwinteren. Ze zullen voor de trek energie moeten opdoen voor hun lange reis.. Na het opvoeden van de kuikens is ‘opvetten’ de belangrijkste taak van trekvogels.
Weetjes
- Als mannetjes en vrouwtjes qua formaat sterk van elkaar verschillen, trekken ze apart van elkaar vanwege het verschil in vliegensnelheid.
- Bij slecht weer wachten de meeste trekvogels met vliegen. Als er dan in de herfst een periode van opklaringen aanbreekt, liefst met rugwind uit het noorden of oosten, is dat het sein voor de vogels om (door) te trekken.
- Een deel van de in Nederland broedende merels en roodborstjes trekt naar Engeland en Zuid-Europa; de exemplaren die wij hier in de winter zien, zijn grotendeels afkomstig uit noordelijker landen.
.
Waddenzee
De Waddenzee is een belangrijke tussenstop voor vogels langs de East Atlantic Flyway (Oost-Atlantische trekroute). Deze route wordt jaarlijks door ongeveer 90 miljoen vogels gebruikt, vanuit hun broedgebieden in de Verenigde Staten, Canada, Groenland, IJsland, Siberië en Noord-Europa. Ze trekken via de East Atlantic Flyway naar overwinteringsgebieden in West-Europa en verder naar zuidelijk Afrika.
De trekvogels gebruiken de kustmoerassen van de Noordzee als rust- en foerageergebied. Elk jaar in de herfst passeren ze de Waddenzee, op hun reis van broedgebieden in het Noordpoolgebied, naar hun overwinteringsgebieden in West-Afrika. Omdat het Waddengebied een van de belangrijkste gebieden voor trekvogels ter wereld is, heeft UNESCO de Waddenzee in 2009 op de Werelderfgoedlijst gezet.
Piek in oktober
De piek van de vogeltrek valt in oktober. Vinken, spreeuwen, graspiepers, koperwieken, kolganzen, kievieten, kokmeeuwen, boerenzwaluwen, aalscholvers, veldleeuweriken, zanglijsters en nog veel meer soorten, laten ons land dan ver achter zich. De bonte vliegenvanger is trouwens een uitgesproken nachttrekker. Wil je die graag waarnemen, dan maak je aan de kust de meeste kans.
Grutto’s
Grutto’s maken elk jaar een 1200 kilometer lange trektocht naar West-Afrika of iets dichterbij, richting Zuidwest-Europa. Ze overwinteren daar en keren meestal eind februari in ons land terug. De Europese Commissie is een ‘inbreukprocedure’ tegen Nederland gestart omdat ons land te weinig doet om de weidevogels zoals de grutto te beschermen. Opeenvolgende regeringen hebben in Nederland de signalen genegeerd en het laten gebeuren dat de populaties weidevogels zijn gedecimeerd.
.
Vogelbescherming: Kabinet-Schoof negeert achteruitgang natuur
.
Voor vogels als de kievit, scholekster en grutto heeft ons land een internationale verantwoordelijkheid om deze te beschermen. Het zijn vogels die horen bij het Nederlandse weidelandschap. Van bijvoorbeeld de grutto broedt er nu nog slechts 25.000 paar in Nederland, waar dit een halve eeuw geleden er nog ruim 120.000 waren. En dat terwijl het overgrote deel van de Europese populatie van ons land afhankelijk is. Niet voor niks is de grutto onze nationale vogel.
.
Een keihard bestaan
Vogels die gaan trekken staat een adembenemende reis langs beproefde routes te wachten. Ze worden geconfronteerd met verschillende gevaren, waaronder vernietiging van habitats veroorzaakt door uitbreiding en intensivering van de landbouw, verstedelijking, hoogspanningskabels, roofdieren, jacht en vangst en vervuiling. Maar ook slecht weer, open zee, woestijnen en hoge bergen vormen uitdagende obstakels om te overwinnen of te omzeilen. Zo mijden heel veel soorten grote open wateren en zoeken ze de smalste zee-engten op om over te steken. De vogeltrek is met recht een keihard bestaan, wat helaas veel levens kost.
.
.
Trekkende watervogels hebben met name te maken met zwerfvuil op zee. Ook zijn klimaatveranderingen al op grote schaal voelbaar langs de vliegroute, waardoor de situaties voor veel vliegroutepopulaties zullen verslechteren.
.
Hoe vinden ze de weg?
Hoe vogels zich oriënteren tijdens de trek is redelijk goed bekend. Ze volgen de kustlijnen en rivieren en kijken naar de zon en sterren. Ook reageren ze op het aardmagnetisch veld en gebruiken zelfs geluiden en geuren om de weg te vinden. Deze methoden vullen elkaar aan: als de ene door omstandigheden niet werkt (mist, bewolking), wordt overgeschakeld op een andere. Als ze onverhoopt toch uit koers raken, corrigeren ze dat. Maar hoe is nog onduidelijk. Wel is bekend dat trekvogels over een soort ingebouwde trekrichting beschikken. Jonge vogels vertrouwen op hun eerste reis vaak op dat ingebouwde kompas, terwijl de ervaren volwassenen dit combineren met de genoemde oriëntatiemethoden.
Vogels die hier komen overwinteren
Nederland is op zijn beurt weer gastland voor miljoenen wintergasten, die tijdens de zomer in het hoge noorden broeden. Ganzen komen bijvoorbeeld in grotere aantallen en blijven langer omdat het klimaat verandert. Vanuit Scandinavische landen of Rusland verwelkomen wij deze wintergasten, die in ons land voldoende voedsel vinden en goed gedijen in een klimaat dat minder koud is dan in hun broedgebied. Rond maart vertrekken zij weer. Typische wintergasten zijn diverse zwanensoorten (zoals de kleine zwaan en wilde zwaan), ganzensoorten (zoals de rotgans en de kleine rietgans), maar ook zangvogels als de keep en de koperwiek.
Sommige vogelsoorten vertrokken lang geleden uit ons land naar het warmere zuiden. Door klimaatverandering kennen we in Nederland echter tegenwoordig zachtere winters. Hierdoor zijn er ook vogels die steeds vaker ‘blijven hangen’. Misschien niet de hele populatie, maar toch zeker een groot gedeelte. Voorbeelden hiervan zijn de tjiftjaf, de zwartkop, de grote stern, de lepelaar, de ooievaar en de kleine zilverreiger. Deze vogels blijven tot dat het gaat vriezen. Zolang er nog voldoende voedsel is, is er weinig reden om te vertrekken.
Trekvogels spotten
Om optimaal van de vogeltrek te genieten, kun je het beste een open plek opzoeken. De Waddeneilanden lenen zich hier uitstekend voor. Ook een prachtige vogelspotplek zijn De Marker Wadden. Vanaf Lelystad kun je met de boot dit bijzondere stukje Nederland bereiken. Je vindt hier ook uitkijktorens en vogelkijkhutten om te genieten van al het moois in de lucht. Een keihard bestaan dat onze bewondering verdient. Ook op Texel, Schiermonnikoog, langs de Veluwemeerkust, in de Vreugderijkerwaard, bij Tiengemeten, de Oosterschelde en Biezelingse Ham heb je veel kans kans om trekvogels te zien.
.
.
Bronnen:
- BirdLife
- Natuurmonumenten
- Vogelbescherming
- Lees ook op AnimalsToday:
.
©AnimalsToday.nl Marianne Miltenburg
