De slachtoffers van klimaatverandering in 2014 

De gestage opwarming van de aarde heeft een flinke uitwerking op het dierenrijk. Door hogere temperaturen, veranderende luchtstromen en neerslagpatronen verdwijnen de ideale leefgebieden van dieren. Hun biologische klok wordt verstoord door verschuivingen in de seizoenen. Het voedselaanbod verandert of ontbreekt, evenals de gebieden om zich voort te planten. Afgelopen jaar werden deze gevolgen van de wereldwijde klimaatverandering opnieuw duidelijk.

Hoewel alle levende wezens hinder ondervinden door de klimaatverandering, zijn er toch enkele groepen die in 2014 extra getroffen werden, of waarvan duidelijk werd dat ze op langere termijn aan klimaatverandering ten onder zullen gaan.

Walrussen
In oktober stond een enorme groep Noord-Amerikaanse walrussen in het nieuws. Omdat in de wateren bij Alaska het ijs ontbrak waarop ze de normaliter de zomer doorbrengen, verzamelde een groep van 35.000 walrussen zich op een strand in het noordwesten. Zonder het altijd aanwezige zomerijs waren ze gedwongen om aan land een plek te vinden om aan te vetten. Deze verandering in gedrag is niet uniek, want sinds 2007 zijn in de zomer groepen walrussen op de stranden van Alaska waargenomen. Behalve walrussen hebben ook ijsberen last van het verdwijnende ijs op zee, net als wolven, poolvossen, grizzlyberen en kariboes. Zonder ijs in de zomer wordt hun jachtgebied beperkt en verandert het voedselaanbod. Bij een gebrek aan voedsel zullen veel dieren het niet redden.

Vogels
In het zuiden van Argentinië is langdurige neerslag fataal geweest voor pinguïns. De pluizige kuikens van de magelhaenpinguïn raakten tijdens zware regenbuien doorweekt en vaak overleven ze dat niet. Hierdoor namen hun aantallen rap in tempo af. Aansluitend toonde een studie uit de Verenigde Staten aan dat op termijn de helft van de Noord-Amerikaanse vogelsoorten bedreigd wordt door veranderingen in het klimaat. Sommige soorten zullen helemaal uitsterven, anderen moeten uitwijken naar gebieden waar het klimaat ze wel aanstaat en waar genoeg voedsel te vinden is. Zuidelijke vogelsoorten trekken met de verschuiving van de temperaturen noordwaarts, maar vogels uit koudere regio’s in het noorden zouden zomaar kunnen verdwijnen als het te warm wordt. Hoewel het lang heeft geduurd, begint deze uitwerking van de klimaatverandering langzaam betekenis te krijgen in de VS, niet in het minst omdat sommige staten hun ‘nationale vogel’ dreigen te verliezen.

Berggeiten
Wetenschappers ontdekten afgelopen jaar dat gemzen in de Alpen langzaamaan kleiner van omvang worden. De afname van hun lichaamsgrootte hangt samen met de temperatuurstijging in de hogere berggebieden. Men vermoedt dat de gemzen krimpen door het voedingspatroon van deze berggeiten, die liever niet foerageren tijdens warme periodes. Nu die in aantal en lengte toenemen eten de gemzen minder en blijven ze kleiner. Mogelijk zoeken ze koelte hogerop, waar het voedselaanbod kleiner is, maar het zou ook kunnen dat ze gewoon minder behoefte hebben om te eten. Wanneer er minder kou is in de winter kunnen ze het doen met minder lichaamsvet. Of de gems hier op langere termijn nadeel van ondervindt zal moeten blijken. Wel is het een duidelijke graadmeter dat klimaatverandering direct van invloed is op de ontwikkeling en het gedrag van diersoorten.

Vissen

Sommige veranderingen gaan geleidelijk; het zijn de extremen die opvallen. Dat was het geval in Californië, waar de alsmaar aanhoudende warmte en vooral droogte veel jonge zalmen het leven kostte. De waterstand in de rivieren was te laag ze om stroomopwaarts te laten trekken om zich voort te planten. Het opwarmende rivierwater werd ze daarna fataal. Er zijn vele honderden zalmen gevonden die zich niet konden voortplanten en daarmee in de toekomst dus ook niet terugkeren in de rivier om voor nakomelingen te zorgen. De kans dat bij aanhoudende droogte alle zalmen in Californië voorgoed verdwijnen ligt op de loer.

In zeeën en oceanen zijn temperatuurstijgingen van invloed op complete voedselketens, waardoor een immens aantal diersoorten daar de gevolgen van ondervindt, inclusief de mens. Het verdwijnen van voedsel door klimaatverandering, maar ook de verstoring door scheepvaart, industrie, jacht en overbevissing gingen in 2014 gestaag door.

Insecten
Bewijzen dat klimaatverandering van invloed is op insecten zijn waren er te over. In Nederland duiken steeds vaker insecten op die vroeger alleen rond de Mediterrane gebieden leefden. Ook geïmporteerde exoten uit de tropen doen het steeds beter in het opwarmende Nederland. De veranderingen van het klimaat leveren enerzijds genoegens op, zoals nieuwe vlindersoorten in de tuin, maar de bedreigingen door exoten zijn divers. Ze zetten inheemse soorten en ecosystemen onder druk en in sommige gevallen vormen ze een risico voor de volksgezondheid, bijvoorbeeld door de verspreiding van knokkelkoorts of malaria via tropische muggen.

De gevoeligheid van insecten voor temperatuursverandering bleek afgelopen jaar in de VS, waar een gletsjervlieg werd gevolgd, de ‘western glacier stonefly’. Het dier komt alleen voor in het Glacier National Park in het noordwesten van Montana. De vlieg leeft op het ijs langs het ijskoude smeltwater. Omdat het te warm wordt en de gletsjers smelten trekken de gletsjervliegen met het ijs mee naar hoger gelegen gebieden. De vrees bestaat dat hun leefgebied helemaal verdwijnt en daarmee de hele soort.

Honingbijen reageren ook sterk op veranderingen in het klimaat en samen met de bedreigingen door pesticiden, bacteriën, schimmelziekten, virussen en mijtziekten een groep die extra gevoelig is voor het weer. Zo kan teveel regen schimmels veroorzaken die hele volken het leven kosten, zeker wanneer ze al verzwakt zijn door pesticiden. Afgelopen jaar brak in Nederland Amerikaans vuilbroed uit onder bijenvolken, veroorzaakt door een bacterie. Vanwege het grote belang voor de mens groeit het besef dat bestuivers een enorme economische waarde vertegenwoordigen. In de VS reserveerde het ministerie van Landbouw afgelopen jaar 3 miljoen dollar voor het onderzoek naar en behoud van de honingbij. Het Witte Huis stelde een ‘pollinator health task force’ in, die zich gaat richten op het ‘verbeteren en vergroten van de habitat van bestuivende insecten’. De economische en politieke macht van de pesticideproducenten zorgt er echter voor dat het afschaffen van schadelijke bestrijdingsmiddelen als neonicotinoïden maar voorzichtig op gang komt, of van tijdelijke aard is.

Wat 2015 gaat brengen weet niemand, maar de gevolgen van menselijk handelen voor natuur en milieu zullen nog duidelijker zichtbaar worden. Klimaatverandering en menselijk handelen bedreigt al wat leeft, en de feiten toonden dat afgelopen jaar keihard aan.

Bronnen: Thinkprocess.org, Newsok.com ©PiepVandaag.nl Bart van Riel