Het is fascinerend om te zien hoe dieren leren. Hoe vinden ze de kennis en ervaring die ze nodig hebben om te overleven? Daar zijn verschillende manieren voor, maar slechts enkele diersoorten voldoen aan de definitie van ‘onderwijzer’ zoals biologen die hanteren, waarbij de onderwijzer zonder eigenbelang de tijd neemt om de jonge generatie iets bij te brengen.

onderwijzers
De onderwijzers van het dierenrijk | Foto: Pixabay

Kennis wordt op allerlei manieren van generatie tot generatie overgedragen. Soms wordt kennis genetisch overgedragen en is meteen bij de geboorte beschikbaar. Zo weet bijvoorbeeld de monarchvlinder als vanzelf de route van Mexico naar Canada te vinden. Soms wordt kennis ‘met de paplepel ingegoten’, doordat de jongen het gedrag van de ouders observeren en nadoen. Dit geldt bijvoorbeeld voor de welpjes van de grijze wolf die toekijken hoe hun ouders op rendieren jagen en op die manier leren wat hen zelf in de toekomst te doen staat. En soms wordt kennis doorleefd door het gewoon uit te proberen, ‘by trial and error’. Zo is bijvoorbeeld bij kraaien gezien dat ze door stenen in een plas te gooien zelf uitvonden dat hierdoor het waterpeil steeg, zodat ze erbij konden komen.

Maar onderwijzen is gedefinieerd

Maar doelbewust onderwijzen door ouderen aan jongeren kent een eigen definitie, opgesteld door biologen. Deze luidt: het onderwijzende dier moet ten overstaan van de leerling zijn gedrag aanpassen. Dit zonder daarbij een eigen belang te dienen, en de leerling moet aantoonbaar kennis of een vaardigheid hebben geleerd. Zoiets als kinderen op school dus, maar niet uitsluitend, enkele andere diersoorten gaan ook op die manier te werk.

De meerkat

Meerkatten of stokstaartjes leven in de Afrikaanse Sub-Sahara in groepen van ongeveer dertig individuen. De jongen krijgen praktisch onderwijs van zowel hun ouders als van andere leden van de groep. Eén van de vakken op school is: hoe vang je een schorpioen zonder dat die je steekt? De meerkatouders laten hun kroost eerst wennen aan het voedsel door ze dode schorpioenen te voeren, gevolgd door levende schorpioenen zonder staart. De jonge meerkat leert dus stapje voor stapje hoe hij met deze gevaarlijke prooi om moet gaan. De lessen zijn belangrijk want meerkatten zijn afhankelijk van het voortbestaan van de groep, hoe meer jongen gezond groot worden hoe beter dus. Omgaan met gevaarlijke prooidieren wordt ook door andere dieren actief onderwezen, zoals door gouden leeuwaapjes in Brazilië. Die leren hun jongen doelbewust in welk nest ze hun pootjes kunnen steken en waar ze dat beter kunnen laten.

Het ornaatelfje

Het Australische ornaatelfje begint al vroeg met de lessen van haar kuikens: nog voordat de kuikens uit het ei komen zingt ze wel dertig keer per uur een speciaal wijsje voor ze, waarmee ze elkaar na de geboorte kunnen herkennen en identificeren. Ook de vader leert het wijsje en zo kan de hele familie met elkaar communiceren. Dat de kuikens het wijsje echt op die manier leren, is vastgesteld door onderzoek aan de Universiteit van Adelaide, waarbij eieren uit twee nestjes werden omgewisseld. Wat bleek? Beide kuikens floten het wijsje van de pleegmoeder. De reden voor dit opmerkelijke ritueel is waarschijnlijk de aanwezigheid van nestparasieten. Dit zijn vogels die hun ei in andermans nest leggen om van het voedsel mee te profiteren (denk aan de koekkoek). Zij kennen het familiedeuntje niet en worden aan de dis gewoon overgeslagen.

De rotsmier

Zodra een rotsmier de perfecte voedsel- of nestelplek heeft gevonden, wijst hij groepsgenoten de weg door in tandemformatie de route af te leggen. Op belangrijke herkenningsplekken houden ze stil zodat de leerling de situatie uit zijn hoofd kan leren. Heeft hij daar voldoende tijd voor gehad en is de leraar overtuigd dat het goed zit, dan tikt hij de leerling op zijn kop en gaan ze verder naar het volgende herkenningspunt. Een hele tijdsinvestering, die voor de rotsmieren echter wordt gedaan omdat een goede nestplek voor hun voortbestaan cruciaal is. Zijn de mieren overtuigd van de nieuwe plek, dan verhuist immers de hele kolonie. Wetenschappers aan de universiteit van Bristol willen graag weten welke aspecten precies een rol spelen bij de kennisoverdracht, en zetten daarvoor zelfs robotmieren in.

Bron:

©AnimalsToday.nl Laura Lancée