Eindelijk goed nieuws voor de laatste 50 overgebleven chimpansees in laboratoria van het National Institute of Health (NIH) in de Verenigde Staten. De NIH kondigde  aan dat deze dieren die hun hele leven lang in hokken hebben gezeten om onderworpen te worden aan hepatitis en HIV onderzoek, met pensioen mogen.

chimpansees
Foto: Pixabay

De NIH in de Verenigde Staten is het Nationale Instituut voor Volksgezondheid (U.S. Department of Health and Human Services), een instituut met 27 centra, waar onder andere biomedisch onderzoek wordt gedaan met proefdieren. De NIH besloot in juni 2013 om meer dan 300 chimpansees met pensioen te sturen, maar nog niet alle chimpansees hadden dit geluk. Vijftig dieren werden ‘achter de hand’ gehouden in het geval dat er zich een crisissituatie zou voordoen, waarin chimpansee-onderzoek zogenaamd onvermijdelijk zou zijn, volgens de NIH. De 50 chimpansees kunnen nu hun leven als proefdier vaarwel zeggen om hun laatste jaren door te brengen in Chimp Haven, een opvang waar op dit moment 200 chimpansees verblijven.

Overbodig
En er is meer goed nieuws. Ook chimpansees die niet in het bezit zijn van de NIH maar in andere laboratoria opgesloten zaten in door de NIH gefinancierd onderzoek, mogen gefaseerd vertrekken, omdat de NIH de subsidiekraan dichtdraait. Dit besluit is genomen na het verschijnen van een rapport door de Institute of Medicine dat in opdracht van het NIH onderzocht of onderzoek  met chimpansees nog noodzakelijk was. De conclusie was duidelijk: chimpansees zijn voor het meeste biomedisch onderzoek overbodig. NIH directeur Francis Collins lichtte het besluit toe:

“Er is geen verdere rechtvaardiging om deze 50 chimpansees beschikbaar te houden voor ingrijpend biomedisch onderzoek. We zijn de tijd voorbij dat we chimpansees beschouwden als essentieel voor de geneeskunde.”

Collins verwijst naar de tachtiger jaren waarin de VS een groot fokprogramma met chimpansees was gestart, om zich de jaren daarna te verzekeren van voldoende dieren voor onderzoek naar infectieziektes zoals hepatitis en HIV.

Goedkoper
Maar nieuwe onderzoeksmethodes en belangrijke technologische ontwikkelingen vonden hun weg in het biomedisch onderzoek. Deze snelle, betrouwbare en vooral goedkope methodes verdrongen langzamerhand het gebruik van chimpansees. Onderzoek met chimpansees is duur. Een chimpansee heeft een lang leven te gaan en mag (zeker nu als bedreigde diersoort) niet gedood worden zoals dat meestal met proefdieren gebeurt. Dit kost een laboratorium veel geld aan huisvesting en verzorging.

Status
Wat in het pensioenplan zeker heeft meegespeeld is het feit dat de US Fish and Wildlife Service (in laboratoria) gehouden chimpansees op de lijst van bedreigde diersoorten heeft gezet. In het wild heeft de chimpansee deze bedreigde status al, maar gehouden chimpansees deelden deze status tot voor kort niet. Biomedisch onderzoek met bedreigde diersoorten is slechts onder strenge voorwaarden toegestaan en de onderzoekers moeten aantonen dat het onderzoek bijdraagt aan de soort in het wild.

De tijdgeest zal ook een rol hebben gespeeld. Naast de kritische geluiden in de samenleving over dierproeven in het algemeen, stijgt de verontwaardiging over het doen van proeven met mensapen: onze neven die nauwelijks van ons verschillen op het gebied van zelfbewustzijn, gevoel, gedrag, sociale omgang en intelligentie.

Getraumatiseerd
Chimpansees hebben net als de mens soortgenoten nodig en een groot territorium om hun natuurlijke gedrag te kunnen uitoefenen. Een chimpansee dat tientallen jaren, soms wel 50 jaar, geïsoleerd opgesloten heeft gezeten in een laboratorium om jaar in jaar uit onderworpen te worden aan proeven, is zwaar getraumatiseerd.

Er zijn al diverse juridische procedures aan de gang om mensapen de status van persoon te geven, zoals wij onszelf als personen definiëren. Een uitspraak van een rechter om mensapen tot persoon te verklaren heeft grote consequenties voor hun juridische status en geeft hen het recht om over hun eigen leven te beschikken.

De situatie in Nederland de de EU
Door middel van een wetswijziging van de Wet op de dierproeven in 2003 werd er in Nederland een verbod van kracht op het doen van dierproeven op mensapen, te weten chimpansees, bonobo’s, orang-oetans en gorilla’s. Overtreding hiervan is een misdrijf waarop gevangenisstraf of een geldboete staat. Een tijdelijke uitzondering werd helaas gemaakt voor een al in gang gezet onderzoek naar een vaccin voor hepatitis C waarbij gebruik werd gemaakt van chimpansees. Inmiddels zijn deze dieren gelukkig in een opvang geplaatst.

De Europese richtlijn 2010/63/EU van 22 september 2010 betreffende de bescherming van dieren die voor wetenschappelijke doeleinden worden gebruikt verbiedt het gebruik van mensapen eveneens met helaas de uitzondering dat als het een crisissituatie betreft het wel is toegestaan:

‘Het gebruik van mensapen, de soorten die het nauwst met de mens verwant zijn en die het meest geavanceerde sociale en gedragsrepertoire vertonen, mag alleen worden toegestaan voor onderzoek dat op het behoud van de betrokken soorten is gericht of dat in verband met levensbedreigende of gezondheidsondermijnende aandoeningen vereist is, voor zover geen andere soorten of alternatieve methoden aan het doel van de procedure kunnen voldoen. De lidstaten die een dergelijke behoefte denken te hebben, moeten de Commissie de informatie overleggen die nodig is om hierover een beslissing te nemen.’

Bronnen: informatiedierproeven.nl, eslav-eclam.org, The Guardian, NIH, Sciencemag.org, chimphaven.org, Eerste Kamer ©PiepVandaag.nl Nina Cohen