De Cerrado is een uitgestrekte, rotsachtige savanne; een uniek gebied van zo’n 200 miljoen hectare groot, dat zich uitstrekt over Brazilië, Bolivia en Paraguay. Deze savanne is bovendien het beginpunt van vele rivieren die door heel Latijns-Amerika stromen. De natuur in de Cerrado verdwijnt echter met ongekende snelheid: elk jaar een gebied ter grootte van de provincies Noord- en Zuid-Holland. De afgelopen 10 jaar was de schaal van ontbossing van de Cerrado zelfs groter dan in het nabijgelegen Amazonegebied.
De Cerrado ontleent haar naam aan de vorm van de struiken in dit gebied. Cerrado betekent letterlijk ‘gekruld’ in het Portugees en de takken van de struiken in dit gebied vertonen vele kronkels en bochten.
Biodiversiteit Cerrado
De Cerrado heeft een enorme rijkdom aan planten en een grote diversiteit aan gewervelde dieren. Er leven 150 soorten amfibieën, 120 soorten reptielen, 837 vogelsoorten en 161 soorten zoogdieren. Ongeveer 5 procent van alle plant- en diersoorten wereldwijd leeft in de Cerrado en veel van deze dieren en planten komen nergens anders ter wereld voor.
Sommige plantensoorten in dit gebied hebben zich aangepast om de hitte van het grote aantal branden te weerstaan; een deel van de 800 soorten bomen vertonen kenmerken als dikke kurkschors. Gemeten per hectare heeft de Cerrado een zeer hoge biodiversiteit. Een niet te onderschatten aantal van de voorkomende vogelsoorten zijn inheems. Ook elf zoogdiersoorten komen alleen hier voor. Opmerkelijke soorten zijn onder meer grote herbivoren zoals de Braziliaanse tapir en pampaherten en grote roofdieren zoals de manenwolf, poema, jaguar, reuzenotter, ocelot en jaguarundi. Daarnaast leven er verschillende soorten apen, waaronder de zwartgestreepte kapucijnaap, de brulaap en de zwartgekapte marmoset.
De diversiteit aan insecten in de Cerrado is enorm. Samen met termieten spelen bladsnijdersmieren een belangrijke rol bij het consumeren en ontbinden van organisch materiaal. Daarbij vormen ze een belangrijke voedselbron voor veel andere diersoorten.
Onder de vogelsoorten die in de Cerrado broeden behoren de gekroonde eenzame arend, hyacint ara, reuzentoekan, geelhals ibis, dwergtinamoe en Braziliaanse zaagbek.
Ontbossingsvrije handelsketens
De Cerrado heeft een uitstekend klimaat voor de sojateelt. Grootschalige sojaplantages vormen daardoor een serieuze bedreiging voor het gebied. Internationale handelsketens spelen een belangrijke rol bij het verlies van de natuur in de Cerrado, en Nederland staat in de top 4 van grootste soja importeurs ter wereld.
Leefgebieden verdwijnen in een moordend tempo. Tussen augustus 2020 en juli 2021 werd ruim 850.000 hectare natuur verwoest, het grootste oppervlak sinds 2016, qua oppervlak 1,5 keer Nederland. Dit maakt INPE, het Braziliaanse instituut voor ruimteonderzoek, onlangs bekend.
.
Landbouw en veeteelt
De biodiverse savannes van de Cerrado staan sterk onder druk. De helft van de natuurlijke begroeiing is al verloren gegaan door de aanleg van sojaplantages en grasland voor vee. Daar komt elke dag nog eens 2.000 hectare bij. Bijna een derde van de landbouw- en weidegronden in de Cerrado zijn zo intensief gebruikt dat ze ‘uitgeput’ zijn. Ruim driekwart van alle soja wordt gebruikt voor veevoer, met name in Europa en China.
.
.
Slechts 8 procent van de Cerrado is beschermd gebied, de rest is eigendom van landeigenaren. Zij hoeven volgens de Braziliaanse wet op maar 20 procent van hun land de natuurlijke begroeiing te laten staan. Als het zo doorgaat is er in 2030 nog nauwelijks natuur over in het gebied en verliezen iconische diersoorten zoals de manenwolf hun leefgebied.
Het vernietigen van natuur om nieuwe landbouwgrond te creëren is dus overbodig, maar veeteelt en de productie van soja blijven de grootste oorzaken van natuurvernietiging in zowel de Cerrado als de Amazone.
MapBiomas, een Braziliaans onderzoeksinstituut, onderzocht dat in 2021 40 procent van de Cerrado is omgezet voor de veeteelt (24 procent), sojaproductie (9 procent) en andere vormen van landbouw (7 procent), tegen 14 procent van de Amazone (13 procent veeteelt en 1 procent soja).
Branden
Natuurlijke bosbranden spelen een belangrijke rol in de evolutie van de savannes in de Cerrado. Bosbranden houden de verhouding tussen bomen en grasland in balans, maar de natuurlijke dynamiek is verstoord. Klimaatverandering leidt tot hogere temperaturen, minder regenval en langdurige droogte, waardoor bosbranden in aantal en intensiteit toenemen.
Ook worden branden ingezet om grond geschikt te maken voor landbouw en veeteelt. In 2019 nam het aantal bosbranden met maar liefst 800 procent toe. Door toenemende branden gaan grote delen van de natuur van de Cerrado in vlammen op.
.
Dieren verliezen leefgebied door toename landbouw en veeteelt
Natuurvernietiging heeft een enorme impact op de biodiversiteit in zowel de Amazone als de Cerrado. Veel diersoorten verloren al tussen de 25 en 65 procent van hun oorspronkelijke verspreidingsgebied. Daarvoor waarschuwt WWF Brazilië aan de hand van de huidige snelheid waarmee leefgebieden verdwijnen.
In totaal werden 486 soorten onderzocht, waarvan 183 vogelsoorten, 101 amfibieën, 118 zoogdieren en 84 hagedissen en slangen. Sommige soorten verloren meer dan de helft van hun leefgebied. Van de onderzochte soorten zijn er 136 endemisch, dit betekent dat ze nergens anders ter wereld voorkomen. Het verspreidingsgebied van deze dieren ligt voor 95 procent in de Amazone en de Cerrado. In de Amazone verloren deze kwetsbare dieren 17 procent van hun leefgebied, in de Cerrado maar liefst 35 procent.
Vergroten beschermde natuurgebieden
Politieke druk uitoefenen zou voor betere bescherming van de Cerrado en voor het vergroten van bestaande beschermde gebieden kunnen zorgen. Het WWF stelt als doel om ervoor te zorgen dat in 2030 het oppervlak beschermd gebied minimaal is verdubbeld. Hieronder vallen ook de gebieden die onder het beheer van inheemse gemeenschappen vallen en waar duurzaam gebruik van de natuur mogelijk is.
.
Savanne slaat CO2 op
De vernietiging van natuur zorgt voor enorm veel uitstoot van schadelijke broeikasgassen. Het beschermen en herstellen van natuur zijn dus essentieel in de strijd tegen klimaatverandering. Het is daarom noodzakelijk dat niet alleen bossen maar ook andere waardevolle gebieden beschermd worden tegen vernietiging. Hoe belangrijk die andere natuurgebieden zijn en hoe groot de Europese impact is op de vernietiging hiervan, staat in het rapport Beyond Forests: Reducing the EU’s footprint on all natural ecosystems. Volgens het rapport kunnen graslanden en savannes twee keer meer CO2 opslaan dan tropische bossen en zorgt de vernietiging van veengebieden voor 5 procent van de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen: het dubbele van de uitstoot van de wereldwijde luchtvaart.
.
Europa zet stappen
Een nieuwe wet zou de Europese markt moeten vrijwaren van producten die gelinkt zijn aan ontbossing om zo bossen wereldwijd beter te beschermen. De betrokken overheden – waaronder de Nederlandse – en het Europees Parlement staan op het punt de wet te bespreken en flinke knopen door te hakken. Een cruciaal moment: het huidige wetsvoorstel beschermt alleen bossen tegen vernietiging, andere natuurgebieden zijn uitgesloten. Pas over twee jaar wordt bekeken of ook andere natuurgebieden – zoals savannes als de Cerrado, moerassen en graslanden – in de wet worden opgenomen.
.
.
De hoop voor natuurgebieden als de Cerrado is dus gevestigd op de EU. Ondertussen kun je hier de petitie tekenen.
Bronnen:
©AnimalsToday.nl Marianne Miltenburg
