De Europese Commissie presenteerde afgelopen week een actieplan om de verontrustende achteruitgang van wilde bestuivende insecten aan te pakken. Het gaat al een tijd niet goed met bijen, zweefvliegen, vlinders en andere bestuivers. De populaties zijn afgelopen decennia dramatisch achteruitgegaan, zowel qua omvang als in diversiteit. Veel insectensoorten worden met uitsterven bedreigd, terwijl mens, dier en natuur niet zonder ze kunnen.
Ze zijn niet aaibaar en lang niet bij iedereen geliefd, maar veel mensen worden bij de eerste zonnige dagen in het voorjaar blij bij het zien van een kleurige vlinder, een bij of een hommel. Bestuivers (dieren die stuifmeel verplaatsen van de meeldraad, het mannelijke deel van de bloem, naar het stigma, het vrouwelijke deel van dezelfde bloem), zijn vaak bijen, wespen en vlinders, maar er zijn nog heel veel andere insecten die hierin een belangrijke rol spelen. Ook motten, vliegen en zelfs mieren doen dit nuttige werkje.
Miljoen(en) soorten
Insecten zijn, met bijna een miljoen beschreven soorten, verreweg de grootste en meest soortenrijke groep onder de dieren. Waarschijnlijk zijn enkele miljoenen soorten nog niet eens ontdekt. Op het eerste gezicht lijken insecten misschien onverwoestbaar als soort, maar schijn bedriegt. Recente studies tonen een flinke achteruitgang van het aantal insecten. Wetenschappers uiten zorgen over de toekomst van insecten in een wereld die aan verandering onderhevig is door menselijke activiteiten.
Het verlies van leefgebieden voor bestuivers is de belangrijkste oorzaak, gevolgd door het landgebruik, met name begrazing, het gebruik van kunstmest en de inrichting met monoculturen; grote oppervlakken met één gewas. Bestuivers hebben daar zwaar onder te lijden.
.
Het belang van wilde bestuivende insecten
De duidelijke afname van bestuivende insecten bedreigt niet alleen het bestuiven op zich en daarmee de gewasproductie, maar ook hun functioneren binnen de ecosystemen waar ze deel van uitmaken. Tachtig procent van onze eetbare gewassen is afhankelijk van bestuiving door bijen en andere insecten. Deze kleine diertjes zijn dus cruciaal voor de productie van ons voedsel. Het verlies aan bestuivers vormt een van de grootste bedreigingen voor de natuur en de voedselzekerheid. Ongeveer vier op de vijf gewassen en wilde bloemensoorten in Europa zijn bij vermeerdering, zaad- en vruchtvorming volledig of deels aangewezen op bestuiving.
Ook niet-zeldzame insecten verdwijnen
Met de afname van insecten loopt de biodiversiteit gevaar. Dat bleek al in 2021 uit nader onderzoek van de Radboud Universiteit Nijmegen en Duitse insectendeskundigen naar zweefvliegen. Zweefvliegen zijn belangrijke bestuivers en biologische plaagbestrijders, omdat ze bijvoorbeeld bladluizen eten. Bijna een kwart van de 162 aangetroffen soorten zweefvliegen was in een periode van 25 jaar verdwenen.
Vlinders ook onder druk
Vorig jaar werd bij vlinders een achteruitgang gemeten van 60 procent sinds 1992. Van alle leefgebieden in Nederland vallen op de heide en in de duinen de hardste klappen bij de dagvlinders. Bijna alle karakteristieke soorten gaan achteruit en de situatie van vlinders op de heide mag dan ook hopeloos worden genoemd. Onderzoeksleider en hoogleraar Hans de Kroon:
“De afname van een kwart van de soorten is schrikbarend. Dat is een enorme aanslag op de gemeenschap.”
Behalve pesticiden zijn versnippering van het landschap, verdroging en stikstof funest voor insecten, aldus De Kroon. Klimaatverandering als oorzaak komt op de vierde plaats.
Pesticiden belangrijke oorzaak
De grootste bedreiging waar bestuivende insecten mee te kampen hebben, is gebrek aan voedsel en nestgelegenheid. Dit is een direct gevolg van de intensieve grootschalige landbouw, de verstedelijking en het strakker en efficiënter beheer van ons groen. Bijen worden niet blij van strak gemaaide gazons, tegeltuinen of bermen en velden waaruit alle nectarrijke bloemen zijn verdwenen.
.
.
Het langdurige gebruik van allerlei bestrijdingsmiddelen vervuilt bodem en water, maar schaadt ook planten- en diersoorten die niet het doelwit van de bestrijding waren. Allerhande insecten lijden zwaar onder het gebruik van pesticiden, wat weer gevolgen heeft voor de vogelstand.
.
Strijd voor pesticidenvrij Europa door burgerinitiatief
Het miljoenenkoppige burgerinitiatief Save Bees and Farmers om synthetische bestrijdingsmiddelen te verbieden, werd op 24 januari 2023 aan het Europees Parlement gepresenteerd, met sterke argumenten van wetenschappers, imkers en boeren.
“Geen uitzonderingen meer voor verboden pesticiden, waaronder bijendodende neonicotinoïden in Europa.”
Bovenstaande zeer belangrijke uitspraak van het Hof van Justitie van de EU komt voort uit een Belgische rechtszaak door PAN Europe en Nature & Progrès Belgium. Hiermee wordt een einde gemaakt aan tientallen ontheffingen die de lidstaten elk jaar geven aan verboden pesticiden. Als reactie hierop besloot Frankrijk uiteindelijk te stoppen met het toestaan van met neonicotinoïden behandelde zaden. Maar er is meer. De rechtbank benadrukt ook dat de EU-wetgeving de lidstaten verplicht:
“…alle nodige maatregelen te nemen om ongediertebestrijding met een lage pesticide-inzet te bevorderen, waarbij waar mogelijk prioriteit wordt gegeven aan niet-chemische methoden.”
Dit zou een einde moeten maken aan alle vrijstellingen van pesticiden zoals beschreven in het recente rapport Banned pesticiden still in use in the EU (pdf). Een belangrijke overwinning voor gezondheid van mens, dier en de biodiversiteit.
Al in maart vorig jaar diende PAN-Nederland bij het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb) een bezwaarschrift in tegen de toelating van het cypermethrin bevattende product ‘Belem™ 0.8 MG‘. Dit product heeft als doelgroep de bestuivende insecten in onbedekte teelten van verschillende gewassen. Het heeft een hormoonverstorende werking, negatieve effecten op reproductie en ontwikkeling, is neurotoxisch en zeer giftig voor bijen, insecten en waterorganismen. De Commissie beloofde tevens een nieuw uitgebreid monitoringsysteem in te zetten om de achteruitgang van de verschillende insectensoorten in kaart te brengen.
New deal voor bestuivende insecten
De ‘new deal voor bestuivers’ is een aanvulling op de voorgestelde verordening van de Commissie van juni 2022, voor een wet over natuurherstel. Deze verordening biedt lidstaten de ruimte om zelf binnen hun nationale herstelplannen te bepalen wat de meest effectieve maatregelen zijn om het doel van de new deal voor bestuivers te bereiken.
De new deal is onderdeel van de biodiversiteitsstrategie voor 2030, de ‘van boer tot bord’-strategie en de Europese Green Deal. Het actieplan is gericht op de vele duizenden wilde bestuivende insecten in Europa. Er komen instandhoudingsplannen voor bedreigde soorten bestuivers, maatregelen om de leefgebieden te versterken en samen met de lidstaten wil de Commissie een blauwdruk ontwerpen met een netwerk van ecologische corridors voor bestuivers, ook wel ‘zoemgangen’ genoemd. Eurocommissaris voor Milieu Virginijus Sinkevicius:
“We hebben onmiddellijk gerichte maatregelen nodig om bestuivers te redden, omdat zij van onschatbare waarde zijn voor onze ecosystemen, samenlevingen en economieën.”
Of je van ze gruwelt of door ze gefascineerd bent, insecten vervullen talloze functies en zijn ongelooflijk nuttig! Heel belangrijk dus dat insecten overal waar mogelijk de ruimte krijgen om zich te kunnen herstellen.
Bronnen:
- Europa Decentraal
- Vilt.be
- Vlinderstichting
- Lees ook op AnimalsToday:
.
©AnimalsToday.nl Marianne Miltenburg
