Het mooie van de wetenschap is, is dat een uitkomst van een onderzoek waar is tot het tegendeel wordt bewezen. Nieuwe informatie, nieuwe ervaringen leiden tot nieuwe inzichten en aanpassingen van wat eerst waar was. Een belangrijke bron van informatie is info die wordt geleverd door de mensen in het veld. Leraren, psychologen en formule-1 coureurs kunnen tijdens hun werk tegen grenzen aanlopen van wat op dat moment waar is, de feedback die zij geven levert vaak weer nieuwe onderzoeksvragen op en daarmee weer nieuwe of aangepaste uitkomsten/ontdekkingen.

straffen
Foto credit: FizzyPup via Compfight cc

Een belangrijke wetenschappelijke waarheid waar in de hondenwereld veel mee gewerkt wordt, is het kwadrant van operante conditionering van Skinner. In het kwadrant gebruikt men de tegenstellingen positive of negative en reinforcement en punishment.

Tegenstellingen
Links van de lijn wordt gesproken over reinforcement wat gezien wordt als goed, en rechts van de lijn wordt gesproken over punishment wat gezien wordt als slecht. Zowel in de humane als dierenpsychologie worden deze termen gebruikt. Maar kloppen deze termen wel? Waarom wordt er bijvoorbeeld niet gesproken over reward en punishment? Waarschijnlijk speelt de tijdsgeest hierin een rol. Het is goed voor te stellen dat beloning (reward) niet altijd de lading dekte in de onderzoeken. Stel je zet een hond in een kist, doet een lampje aan en zet stroom op de vloer. Het dier zal dan proberen te ontsnappen maar dat lukt niet. Als hij uiteindelijk blaft, verdwijnt de stroom onder zijn pootjes. Wanneer de onderzoeker dit meerdere keren herhaalt dan zal de hond leren om bij het lampje te gaan blaffen om de stroom te voorkomen. Dit wordt negative reinforcement genoemd: er verdwijnt iets wat je vervelend vindt, dat is een opluchting en het gedrag is dus bekrachtigd. Maar om nu te spreken van een beloning?? Reinforcement dekte dus veel beter de lading en bracht wat nuances aan. Rechts van de lijn is nog steeds, straf is straf… Maar dat is best vreemd. Op de eerste plaats is ‘straf’ een emotioneel geladen gemoedstoestand en ‘bekrachtigd’ is simpelweg een technische term voor wat er gebeurt. Het zijn dus niet echt twee woorden die tegenstellingen van elkaar kunnen zijn. Een straf of beloning is daarnaast pas een straf of beloning als het ook als zodanig ervaren wordt!

Als ‘trainer in het veld’ begon ik mij af te vragen waarom die nuance aan de rechterzijde van de lijn nooit is aangebracht. Na onderzoek en lees, heel veel leeswerk ben ik van mening dat het woord punishment moet worden vervangen door ‘reducement’. Let op dit is geen woordspelletje zoals dat we leiding geven tegenwoordig begeleiden of coachen zijn gaan noemen, maar werkelijk een fundamenteel verschil in waarde van de gebruikte woorden. Het belangrijkste is dat we door het gebruik van reducement een veel zuivere discussie kunnen voeren over wat nu wat is. Als iemand een klein rukje aan de riem geeft of zijn kind even bij de pols pakt en ‘nee’ zegt, zijn dit geen handelingen die je straf kunt noemen. Wel zorgen zij voor reducement van gedrag. Reinforcement en reducement dat zijn de werkelijke tegenstellingen.

Straf is niet betrouwbaar?
Tegenwoordig wordt er makkelijk beweerd dat belonen effectiever is dan straf, zowel bij kinderen als bij honden en dat dit een door de wetenschap bewezen feit is. En vooral heel politiek correct! Even voor de duidelijkheid: de echte wetenschap bevestigt dat het geven van straf te allen tijde effectiever en betrouwbaarder is dan belonen. Dat het geen neveneffecten heeft en dat het niet constant hoeft te worden herhaald. Het lammetje achter schrikdraad is hiervan een perfect voorbeeld. Het beestje loopt één keer tegen het draadje en blijft er voortaan vandaan, ook als het schrikdraad uit staat. Verder zijn er geen gedragsveranderingen, het diertje gaat verder met zijn leven, graast en speelt met de andere lammetjes. Geen agressie, geen hulpeloosheid, geen stress, geen enkel probleem. Het probleem ontstaat echter bij het actief toedienen van straf, dit geeft vaak wel ernstige problemen, omdat degene die het doet meestal niet de juiste timing en vaardigheden heeft, waardoor er dus wel forse nevenschade kan ontstaan!

De discussie moet daarom ook helemaal niet gaan over wat volgens de wetenschap het beste werkt, maar wat we wel of niet zouden willen gebruiken bij de opvoeding en omgang met onze honden. Niet wetenschap bepaalt of we wel of niet moeten straffen, maar wat we ethisch verantwoord vinden zou hierin leidraad moeten zijn. Dat er in het leven consequenties staan op gedrag is een feit! Als je vergeet om je broodtrommel mee naar school te nemen, heb je die dag honger en het creëert zeer waarschijnlijk een leermoment of een begin daarvan. Ook tijdens de opvoeding is het zo dat je er simpelweg niet onderuit komt dat er soms consequenties op gedrag staan, maar dat wil dus niet meteen zeggen straf…

De verandering
In het huidige kwadrant ontkomt je echter niet aan straf. Het is immers of reinforcement of punishment. Het gevolg is dat de discussie gaat over wel of niet straffen en dat alles in het extreme wordt getrokken. De ene groep beweert dat je kunt opvoeden zonder straf en de andere roept dat het nu eenmaal af en toe nodig is. Beide geven vaak de meest geweldige voorbeelden om hun eigen gelijk te staven.

Opvoeden zonder straf, kan dat? Yep, geen enkel probleem! Straf, als in de emotie die het als straf ervaart, is niet nodig tijdens opvoeding of training, maar dan moeten we dus wel eerst het kwadrant aan gaan passen! Want we hebben wel degelijk iets nodig waarmee we gedrag kunnen stoppen, alleen dat hoeft helemaal niet gebaseerd te zijn op die emotie van straf. Net zoals dat bekrachtiging niet altijd een beloning is (voorbeeld in filmpje), is reducement niet altijd straf. Hiermee is de nuance aangebracht in de discussie en kunnen we deze nu eindelijk zuiver gaan voeren.

Meer uitleg hierover in het filmpje.

©PiepVandaag.nl Bert van Straten, Pack Leader