Het ontkennen van het bestaan van sociale dominantie bij honden is zo’n beetje hetzelfde als het ontkennen van de zwaartekracht. Maar als je over het internet surft, kom je een hoop verhalen tegen die dominantie bij honden afdoen als een mythe. Dit tot grote ergernis van onderzoekers als Marc Bekoff en L. David Mech. Want klopt het eigenlijk wel, dat sociale dominantie bij honden niet bestaat? Mijn ervaring en mening is: sociale dominantie bestaat wel degelijk in de onderlinge verhoudingen tussen honden. En ook in de relatie tussen de hond en zijn familie: de mens!

hondendominantie
Foto credit: Päivi Reijonen via Compfight cc

In de discussies over het wel of niet bestaan van sociale dominantie bij honden, wordt vaak gerefereerd aan de onderzoeken en uitspraken van L.D. Mech. Mech heeft met zijn onderzoeken naar gedrag onder wolven (eerst in de jaren zestig en later in de jaren negentig van de vorige eeuw), een belangrijke duit in het zakje gedaan in deze discussie. Omdat het DNA van wolven en honden maar minimaal van elkaar verschilt, is het niet gek dat studies naar gedrag van wolven ook worden gebruikt om gedrag van honden te verklaren. Wolven en honden liggen immers zo dicht bij elkaar dat iedere willekeurige hond zich met iedere willekeurige wolf kan voortplanten. Hun nakomelingen zijn op hun beurt ook weer vruchtbaar. Dit in tegenstelling tot andere diersoorten die wat DNA betreft ook nauw aan elkaar verwant zijn. Bonobo’s en mensen kunnen zich bijvoorbeeld niet met elkaar voortplanten. En als verschillende soorten zich wel met elkaar kunnen voortplanten, dan kan hun nageslacht dat weer niet (denk aan het voorbeeld van muildieren en muilezels). De grote genetische verwantschap tussen de wolf en de hond maakt het dus heel aannemelijk om beide in gedragsmatig opzicht met elkaar te vergelijken en zodoende de overeenkomsten en verschillen goed in beeld te krijgen.

Terug naar de twee onderzoeken die door Mech zijn gedaan. Het eerste onderzoek uit de jaren zestig van de twintigste eeuw stelt de vraag naar de precieze omgangsvormen in wolvenroedels. De conclusie van dit onderzoek luidt dat de samenlevingsvorm in een roedel van wolven is gebaseerd op het organiserende principe van dominantie. Hierdoor wordt een bepaalde rangorde in een groep gecreëerd. Belangrijk om even in gedachten te houden, is de setting van dit onderzoek: het ging hier over een bij elkaar gezochte groep van wolven in een afgesloten omgeving. De wolven waren dus geen familie van elkaar!

Het tweede onderzoek van Mech dateert uit de jaren negentig van de vorige eeuw. Hierin wordt gezegd dat wolven helemaal niet altijd bezig zijn met dominantie. In plaats van dat er sprake is van een leefvorm die op het principe van dominantie is gestoeld, zijn de onderlinge verhoudingen veel beter te vergelijken met de banden zoals die van een familie. Hierin staat niet het organiserende principe van dominantie centraal, maar wordt de leefvorm veel meer door samenwerking tussen de familieleden bepaald. De conclusies in dit onderzoek komen voort uit een hele andere onderzoeksopstelling (setting): het gaat hier om een studie naar families van in het wild levende wolven.

Zich baserend op het tweede onderzoek van Mech wordt nu vaak geroepen dat het is bewezen dat een hond helemaal niet bezig is met dominantie. De één roept hierbij nog wat harder dan de ander… Maar klopt dit eigenlijk wel? Worden er hier niet wat zaken door elkaar gehaald? Want hoe leeft de hond bij ons? Die leeft helemaal niet tussen zijn soortgelijke familiegenoten in de vrije natuur. Nee: die is rond 8 weken uit zijn eigen familie gehaald, weg van zijn moeder, broertjes en zusjes. En leeft hiermee feitelijk als de wolf uit het eerste onderzoek: hij wordt in een voor hem totaal onbekende omgeving geplaatst, te midden van individuen die hij nog nooit heeft gezien. Namelijk in ons huis, in onze familie, waar misschien ook nog wel andere soortgenoten zijn, maar niet van dezelfde familie. Dat lijkt dus veel meer op de situatie uit het eerste onderzoek!

Jaren geleden stelde ik al eens dat de onderzoeksresultaten van het eerste onderzoek overeenkomen met de situatie van onze hond: sociale dominantie is voor de hond een manier om zich te manifesteren ten opzichte van een ander. Het is daarmee een communicatievorm en bestaat dus enkel in de context van een relatie. Ik bedoel met dominantie dus geenszins het totale wezen van de hond te vatten, alsof de hond in een voortdurende aaneenschakeling van gedragingen zijn superioriteit aan het etaleren is. Domineren is niet vergelijkbaar met bijvoorbeeld het feit dat we moeten ademhalen om te kunnen blijven leven. Dominantie daarentegen is een communicatievorm, die een hond in de ene relatie wel zal inzetten, maar in een andere relatie niet. Of op het ene moment wel zal gebruiken, maar op een ander moment niet. Maar dat de hond dominante communicatie gebruikt, dat is onweerlegbaar. Zoals de in gevangenschap gehouden wolven uit het eerste onderzoek. Dit leverde me destijds overigens aardig wat kritiek op.

Recent onderzoek aan het Wolf Science Center in Oostenrijk (2014 en lopend) bevestigt echter mijn stelling. Deze langlopende studie naar wolven en honden wordt uitgevoerd door Dr. Friederike Range en Dr. Zsófia. Uit dit vergelijkend onderzoek naar het gedrag tussen de beide diersoorten, komt naar voren dat de honden veel meer bezig zijn met het domineren van elkaar en het vaststellen van een rangorde dan de wolven. De wolven zijn juist veel vriendelijker en coöperatiever naar elkaar. Dit verschil is vermoedelijk een gevolg geweest van het domesticatieproces van de hond. Je kunt je voorstellen dat in de tijd dat we nog in berenvellen rondliepen, alleen die dieren overleefden die in staat waren om zich aan de mens te onderwerpen. Het is daarom ook niet zo vreemd dat honden inmiddels feilloos onze emoties en intenties weten te lezen. Sociale dominantie speelt dus al heel lang een rol in de communicatie tussen honden en tussen mens en hond.

In een online filmpje neemt Mech afstand van het begrip alfa voor in de vrije natuur levende wolven. Wat in hondenwereld gebruikt wordt om te beweren dat hij daarmee ook sociale dominantie ontkent. En dat laatste is onjuist! Hij bevestigt in datzelfde filmpje overigens ook dat de term alfa wel klopt voor dieren in gevangenschap. Daarnaast haalt hij nog even aan dat de belangrijkste rol die van Pack Leaders is, mijn dank daarvoor! ;-)

Een recente uitspraak van Mech als antwoord op een vraag van Marc Bekoff, een andere grootheid in het onderzoek naar dieren en hun gedrag (zie de link voor zijn interessante column over sociale dominantie), getuigt ook van het feit dat Mech geenszins het begrip dominantie verwerpt:

“… however, a quick scan of the Kelley article reveals much misinformation attributed to me. This misinterpretation and total misinformation like Kelley’s has plagued me for years now. I do not in any way reject the notion of dominance.”

Willen we problemen echt oplossen, dan moeten we niet ontkennen dat ze bestaan. Sociale dominantie komt voor bij honden, bij mensen, bij paarden, bij kippen en bij nog vele andere soorten. Het heeft alleen niks te maken met het trekken aan de riem, het liggen op de bank, wie er als eerste mag eten of dat je een hond bij zijn nekvel op de grond zou moeten smijten. Accepteren we het bestaan van sociale dominantie, dan kan dit besef juist behulpzaam zijn in het oplossen van probleemgedrag.

“Dominantie is een belangrijke en vaak subtiele communicatievorm!”

Om deze reden kunnen goed opgevoede en getrainde honden een belangrijke en soms zelfs cruciale rol spelen in het oplossen van gedragsproblemen. De aanwezigheid van een sociaal krachtig dier kan juist door de inzet van sociale dominantie, de ruimte voor negatief gedrag weghalen. Net zoals een groepsleidster (Pack Leader) op een kleuterschool door haar aanwezigheid ervoor zorgt dat er op een normale manier met elkaar wordt omgegaan. Dat zij met haar presentatie en/of communicatie soms even indruk maakt, wil niet zeggen dat ze gebruik maakt van angst, pijn en onderdrukking.

Leidinggeven zou gewaardeerd moeten worden als iets positiefs. Maar in plaats daarvan wordt deze competentie maar al te vaak als negatief weggezet. In het filmpje laat ik daarom graag eens een voorbeeld zien van de wijze waarop een sociaal krachtige hond een heel belangrijke en onmisbare rol speelt in het helpen van andere honden.

©PiepVandaag.nl Bert van Straten, Pack Leader