Vleermuizen moeten vervangende verblijfplaatsen krijgen indien sloop, nieuwbouw, renovatie of bomenkap hun woonplaats in gevaar brengen. Dit klinkt makkelijk, maar elke vleermuissoort heeft andere eisen en veel is nog onbekend over de functionaliteit van alternatieven als vleermuiskasten. Deze zomer werd ontdekt dat een kraamgroep van gewone dwergvleermuizen een door Bureau Waardenburg geplaatste vleermuiskast op palen als onderkomen heeft gekozen, nadat hun oorspronkelijke kraamplek moest wijken voor nieuwbouw.
Tijdens het nieuwbouwproject van verpleeghuis Kalorama op de stuwwal van Beek-Ubbergen ontdekten onderzoekers van Bureau Waardenburg in 2016 een kraamkolonie van de gewone dwergvleermuis (Pipistrellus pipistrellus). Ze bevonden zich in een gebouw op het terrein. Dwergvleermuizen doen hun naam eer aan en zijn de kleinste van de vleermuizen die in Nederland voorkomen; ze passen in een luciferdoosje. Een kraamkolonie bestaat uit groep vrouwtjesvleermuizen die op dat moment hun jongen krijgen en grootbrengen. Kraamverblijfplaatsen zijn van grote betekenis voor de instandhouding van de lokale vleermuispopulaties.
Wet Natuurbescherming
In Nederland zijn alle vleermuizen wettelijk beschermd en het doden van de dieren, evenals het vernietigen van hun verblijfplaats is volgens de Wet natuurbescherming verboden. Van eenieder wordt daarom verwacht dat, wanneer men kan vermoeden dat een activiteit een dergelijk effect kan hebben, alles gedaan wordt om dat te voorkomen. Als dit niet mogelijk is dan kan er ontheffing worden aangevraagd en worden verzachtende maatregelen voorgesteld. Meestal houdt dat in dat men moet voorkomen dat er dieren gewond raken of doodgaan en dat er meerdere vervangende verblijfplaatsen gecreëerd moeten worden. Men kan geen werkzaamheden uitvoeren indien dit betekent dat vleermuizen gewond raken of doodgaan. Als vervangende verblijfplaatsen kan men denken aan het plaatsen van vleermuiskasten.
Vleermuiskasten
Er zijn verschillende soorten vleermuiskasten. Zo bestaan er bolle kasten voor holtebewonende vleermuizen en platte kasten voor spleetbewonende vleermuizen. Ook bestaan er overwinteringskasten, kasten met extra dikke wanden en isolatielagen. Om betere voorzieningen voor kraamverblijfplaatsen te bieden zijn er grote vleermuiskasten ontwikkeld, met meerdere spleetvormige compartimenten. Kasten kunnen ook worden ingemetseld en er zijn zelfs kasten met een kunstmatige verwarming.
In het geval van het nieuwbouwproject van Kalorama is voorkomen van vernietiging van de verblijfplaats(en) van de vleermuizen niet mogelijk. Als beschermingsmaatregel werd besloten om in de nieuwbouw van Kalorama kraamverblijven en kasten in te bouwen in de gevel. Hierdoor hebben de dieren een nieuw onderkomen als het project is afgerond.
Paalkast ontdekt door dwergvleermuizen
Het is natuurlijk aannemelijk dat, tijdens de werkzaamheden op het terrein, de vleermuizen gewond raken of doodgaan. In 2017 werden als tijdelijke huisvesting voor de dieren twee grote kraamkasten (meer info) op palen geplaatst. Deze zogenaamde paalkast is geplaatst op 10 meter afstand van het gebouw waar de kraamkolonie in 2016 zat. De invliegopening van de kast is ruim vier meter lager dan die in de dakranden van de gebouwen. De oriëntatie ten opzichte van de zon is hetzelfde als de gebouwen waar de vleermuizen eerder werden gevonden (zuidoost).
In 2018 hebben gewone dwergvleermuizen de paalkast ontdekt. Er zaten toen jaarlijks één tot zes dieren in. Dit maakte de kast echter nog geen functioneel kraamverblijf. Een vleermuiskast die een kraamverblijfplaats moet vervangen wordt pas als succesvol beschouwd zodra hij daadwerkelijk als kraamverblijfplaats wordt gebruikt door de beoogde groep vleermuizen, met vergelijkbare aantallen dieren en gedurende de periode dat vervanging nodig is.
In 2020 werd de kraamkolonie opnieuw gevonden, maar in een ander gebouw op het terrein. En op 9 juli 2020 werd de gehele groep vrouwtjes met hun jongen in de paalkast gevonden. Dit is, voor zover bureau Waardenburg weet, nog niet eerder beschreven. Er zijn opnamen gemaakt van de kast en vleermuizen met een warmtebeeldcamera.
.
Kennis noodzakelijk
In Nederland is nog weinig ervaring opgedaan met paalkasten. Om te leren onder welke omstandigheden paalkasten door vleermuizen worden gebruikt is toetsing en monitoring noodzakelijk. Hiervoor zijn verschillende gegevens nodig zoals hoe vaak de kasten worden toegepast, in welke omstandigheden en op welke afstand van de oorspronkelijke verblijfplaatsen. Hiermee kunnen uitspraken worden gedaan en kan men leren hoe we deze tijdelijke vervangende verblijfplaatsen functioneel kunnen toepassen in de toekomst. Kennis hierover verzamelen en delen is waar de Zoogdiervereniging, Bureau Waardenburg en steeds meer ecologische bureaus zich voor in zetten.
Vleermuizen levend begraven
Alle vleermuizen in Nederland zijn beschermd onder de wet Natuurbescherming. Van de Nederland voorkomende vleermuizen bewonen er 10 soorten graag de loze ruimtes in huizen en daken, in het bijzonder spouwmuren en de ruimte onder dakpannen. De wet Natuurbescherming geldt voor de gemeente, een woningbouwcorporatie of een vastgoedeigenaar, maar ook voor de particulier die besluit die zijn eigen woning te renoveren of na te isoleren. Dat een particulier zich aan dezelfde regels moet houden is echter bij veel mensen niet bekend.
De kosten voor een gedegen vleermuisonderzoek zijn vaak hoog en het onderzoek duurt het vaak langer dan de eigenlijke werkzaamheden zelf. Het risico voor vleermuizen is niet klein indien gekozen wordt voor geen of slecht onderzoek. Terwijl iemand denkt iets goed te doen voor het milieu door de spouwmuur en het dak van het huis op te vullen met isolatiematerialen zijn ze mogelijk bezig met het levend begraven van vleermuizen. Veel huiseigenaren zullen dit niet willen en daarom is het noodzakelijk dat men onderzoek laat uitvoeren door een professional. Hiermee kunnen vleermuislevens worden gespaard.
Bronnen:
©AnimalsToday.nl Aurora van de Loo
