Onderzoekers van de Universiteit van Stellenbosch deden onderzoek naar termietenheuvels in Zuid-Afrika en stelden vast dat deze 34.000 jaar oud zijn. Daarmee zijn het de oudst bekende ‘actieve’ termietenheuvels ter wereld. De door deze nijvere beestjes gebouwde heuvels zijn te vinden in de regio Namaqualand, aan de westkant van Zuid-Afrika en in het zuiden van Namibië.
De termietenheuvels in Namaqualand – een droog gebied waar oppervlaktewater schaars is en het grondwater zout – zijn onderzocht om de invloed van het zoute grondwater op de bodem van deze streek in kaart te brengen. Omdat die invloed door de tijd heen verandert, zijn monsters uit verschillende lagen van de heuvels genomen. Deze werden in een laboratorium onderzocht door middel van een koolstofdatering, waarmee de ouderdom van organische voorwerpen kan worden bepaald.
Al die duizenden jaren leefden er termieten
De uitkomsten waren opvallend: de oudste delen van sommige heuvels werden gedateerd tussen 16.000 en 34.000 jaar oud. Dat is met name bijzonder omdat ze al die tijd door termietenkolonies bewoond zijn geweest.
Levend archief
Omdat termieten de heuvels opbouwen met materiaal uit de omgeving, worden ze door onderzoekers omschreven als:
“…levend archief van de omgevingsomstandigheden die onze wereld hebben gevormd. Het biedt een kijkje in hoe onze planeet er tienduizenden jaren geleden uitzag.”
Tot dit onderzoek plaatsvond, werd van exemplaren in Brazilië aangenomen dat ze met een leeftijd van 4.000 jaar de oudste ‘actieve’ termietenheuvels waren.
Bouwkundige wonderen
Termietenheuvels zijn weleens bouwkundige wonderen genoemd, en terecht. Deze indrukwekkende constructies van aarde en speeksel zijn soms wel zes meter hoog, met wanden van zo’n 45 cm dik, die door de zon zo hard als beton zijn gebakken. Ook de kleur van deze heuvels is telkens anders en sommige heuvels zijn letterlijk van de ene op de andere dag gebouwd.
Een termietenheuvel bestaat uit aarde (vaak modder) en droog gras als bindmiddel. Binnenin bevindt zich een doolhof van gangen en kamers. Meestal bouwen termieten rond een omgevallen boom of een boomstronk en worden deze heuvels niet hoger dan 2 à 3 meter. Andere heuvels worden rond een rots gebouwd en kunnen hoger zijn. In Australië zijn er termietenheuvels van 10 meter hoog aangetroffen.
In sommige delen van de Afrikaanse savanne overheersen bovengrondse termietenheuvels het landschap en in de Busangavlakte domineren kleine hopen van ongeveer 1 diameter met een dichtheid van ongeveer 100 heuvels per hectare het terrein. Per hectare is er ook één reuzentermietenheuvel met een diameter van ongeveer 25 meter te vinden. Sommige termietenheuvels hebben de vorm van smalle schoorstenen, die soms hoogten bereiken van wel 6 meter. Andere zijn grote aarden koepels, die voor roofdieren zoals leeuwen een geliefde uitkijkpost vormen.
Rondleiding termietenheuvel
Een termietenheuvel kan zowel onder als boven de grond gebouwd zijn, soms zelfs allebei. De voornaamste delen zijn:
- De ingang
- De broedkamers met eieren
- De kamers van de soldaten en werksters
- De kamer van de koningin
- Verluchtingsgangen voor luchttoevoer en circulatiestroming
- De ruimtes waar de schimmels verzorgd worden
.
Vlakbij het middelpunt van de heuvel leeft de koningin, die elke dag een paar duizend eitjes kan leggen. Vleugelloze, blinde termietenarbeiders nemen de eitjes mee naar speciaal gebouwde cellen. Daar verzorgen ze de larven, als die eenmaal zijn uitgekomen. Maar het grootste wonder van de heuvel is misschien wel het ventilatiesysteem.
Een aantal kamers en tunnels houdt de temperatuur in de heuvel constant, ongeacht de wisselende omstandigheden buiten. De buitentemperatuur kan bijvoorbeeld variëren van 2 °C ’s nachts tot 38 °C overdag. Toch blijft de temperatuur binnen in de heuvel constant 31 °C.
Op strategische plaatsen onder in de heuvel zitten ventilatiegaten waardoor frisse lucht binnenkomt, terwijl warme, bedompte lucht aan de bovenkant ontsnapt. Vanuit een ondergrondse kamer komt er koelere lucht de heuvel in, die vervolgens door de tunnels en cellen circuleert. Termieten openen en sluiten de gaten om de temperatuur waar nodig bij te stellen. De termieten hebben een constante temperatuur nodig om de schimmel te telen die als hun voornaamste voedselbron dient.
Eigen schimmeltuinen
Binnen in elke heuvel bevinden zich talrijke gangen en kamers, waarin zich verscheidene miljoenen kleine termieten kunnen ophouden. Sommige termieten verzorgen hun eigen schimmeltuinen en slagen erin ze zelfs in jaren van droogte goed bevloeid te houden. Michael Main, auteur van het boek Kalahari:
“Een typische termietenheuvel, is, denkt men, het meest geavanceerde nest door enig dier ter wereld gebouwd. Ze streven er allemaal naar een vochtigheidsgraad van 100 procent en een omgevingstemperatuur van 29 °C tot 31 °C te bereiken en te handhaven, waarbij zowel de schimmel als de termiet zich prettig voelt. Elk nest is in feite een volmaakt geklimatiseerd geheel.”
Het ontwerp van de termietenheuvel is zo indrukwekkend dat architecten een vergelijkbare techniek hebben toegepast op een kantoorgebouw in Zimbabwe. Het gebouw gebruikt slechts 10 procent van de energie die conventionele gebouwen van dezelfde afmetingen nodig hebben.
Termieten in Nederland
Op vijf plaatsen in Nederland zijn nesten van termieten aangetroffen en in ons land is niemand daar blij mee omdat de diertjes schade kunnen toebrengen aan balken in huizen, maar ook aan voedselgewassen. Inmiddels zijn er zeker vijf verschillende locaties met nesten van ten minste drie soorten termieten bekend, in Zuid-Holland, Noord-Brabant, Gelderland en Flevoland.
De kans is groot dat met transport van hout en planten meer termieten het land in zijn gebracht dan nu bekend is. Omdat het Nederlandse klimaat nog niet echt aantrekkelijk is voor termieten, duurt het wat langer voordat een kolonie zich ontwikkelt, denkt bioloog Aron Kuiper:
“Daardoor komen we er pas achter als ze ergens een paar jaar zitten en bruidsvluchten maken, net zoals mieren dat doen. Zijn grootte in aanmerking genomen zou de mens een gebouw zo hoog als de Matterhorn (een 4478 meter hoge berg in Zwitserland) moeten optrekken, wilde zijn werk een twaalf meter hoge termietenheuvel evenaren.”
Bronnen:
- The Conversation
- Nu.nl
- Wikipedia
- Lees ook op AnimalsToday:
.
Weetjes: Het aardvarken is geen varken (en ook geen miereneter)
©AnimalsToday.nl Marianne Miltenburg
