Het recent verschenen rapport State of the World’s Birds van BirdLife International geeft aan dat door menselijk handelen en de klimaatcrisis op wereldschaal 49 procent van de vogels ernstig in verval is en een op de acht vogelsoorten wordt met uitsterven bedreigd.
Het rapport, dat BirdLife International om de vier jaar uitbrengt, concludeert dat in de eerste plaats de uitbreiding en intensivering van de landbouw 73 procent van de soorten onder druk zet. Niet duurzame houtkap en bosbeheer is de tweede belangrijke oorzaak. Het verlies van meer dan 7 miljoen hectare bos per jaar treft de helft van alle bedreigde vogelsoorten. Invasieve soorten, exploitatie van natuurlijke hulpbronnen en de ineenstorting van het klimaat zijn de andere grote bedreigingen.
Miljarden vogels al verdwenen
In Noord-Amerika zijn sinds 1970 2,9 miljard vogels (29 procent van het totaal) verdwenen. Sinds 1980 zijn in Europa 600 miljoen vogels (19 procent) vernietigd, waarbij de Europese landbouwvogels de meest ernstige achteruitgang hebben laten zien: 57 procent is verdwenen als gevolg van toegenomen mechanisatie, gebruik van chemicaliën, het omzetten van land in gewassen of het verdwijnen van voor weidevogels geschikte landbouwgrond door stadsuitbreiding. Dr. Stuart Butchart, hoofdwetenschapper bij BirdLife International:
“We moeten deze dalingen stoppen en op het goede spoor voor herstel komen. Onze toekomst, én die van de vogels in de wereld, hangt ervan af.”
Domino-effecten
Vogels zijn hoekstenen van gezonde ecosystemen, dus hun verdwijning zal waarschijnlijk talloze negatieve domino-effecten hebben. Sommige vogelsoorten verspreiden zaden in tropische bossen; andere voeren organisch afval af, terwijl zeevogels helpen bij de kringloop van voedingsstoffen tussen zee en land.
Bosbranden nemen een prominentere plaats in dit rapport in dan in eerdere edities, omdat deze veel leefgebieden hebben verwoest. De opeenvolging van hittegolven, droogtes en overstromingen in de afgelopen jaren zal leiden tot wijdverbreide uitsterving van soorten, waarschuwen onderzoekers, waarbij ze benadrukken hoe belangrijk het is om tegelijkertijd de natuur- en klimaatcrises aan te pakken.
.
Amazonewoud brandt meer dan ooit, Europees Parlement beslist over toekomst
Vogelgriep
Ook de vogelgriep draagt bij aan de vernietiging van vogels wereldwijd. Het virus dat de vogels ziek maakt, kan worden herleid tot een uitbraak in 1996 op een ganzenhouderij in China. Sinds die uitbraak heeft het vogelgriepvirus al vele miljoenen stuks pluimvee en ook wilde vogels gedood. Een sterk pathogene variant van de vogelgriep – het resultaat van intensieve landbouw – heeft dit jaar geleid tot een snelle achteruitgang van sommige vogelpopulaties. Ongekende aantallen van sterfte vonden reeds plaats onder bedreigde zeevogels.
.
.
Het rapport komt voorafgaand aan de VN biodiversiteitsconferentie COP15 in Montreal begin december, een kans die eens in de tien jaar wordt geboden om nieuwe wetgeving te creëren om de biodiversiteitscrisis aan te pakken. Butchart hoopt dat de bevindingen zullen worden meegenomen in de definitieve verklaring van Montreal:
“De belangrijkste actie die regeringen nu nodig hebben, is ervoor te zorgen dat er een echt ambitieus en gedurfd mondiaal biodiversiteitskader wordt aangenomen. We moeten deze curve buigen, dus tegen 2030 zijn we op een missie om natuurpositief te zijn.”
Dit betekent het vergroten van het aantal en de kwaliteit van beschermde gebieden, het behouden en herstellen van resterende leefgebieden. Het voorkomen van het illegaal doden van vogels, het beheren van invasieve soorten, het verminderen van de bijvangst van de visserij en het voorkomen van overexploitatie van natuurlijke hulpbronnen zullen allemaal helpen.
Belangrijke vogelgebieden
Wereldwijd zijn er plekken die gelden als hotspots voor biodiversiteit. BirdLife International heeft 13.600 van zulke Important Bird and Biodiversity Areas (IBA’s) aangewezen. Het rapport laat zien hoe urgent het is om deze gebieden een formele beschermingsstatus toe te kennen. In de EU is dat ten dele gebeurd via het Natura-2000-netwerk van beschermde natuurgebieden. Erkenning van de IBA’s draagt belangrijk bij aan de wereldwijde doelstelling dat in 2030 zeker 30 procent van het land en de zeeën beschermd worden.
Het rapport is gelukkig niet alleen maar somber. Sinds 2013 hebben 726 wereldwijd bedreigde vogelsoorten direct geprofiteerd van acties van het BirdLife Partnership-programma. Meer dan 450 IBA’s zijn aangewezen als formeel beschermde gebieden. In Nederland keerde bijvoorbeeld de lepelaar terug. Waren er rond 1970 nog maar 170 broedparen in ons land, dankzij actieve bescherming en uitbreiding en verbetering van de leefgebieden zijn er tegenwoordig maar liefst ruim 3.500 broedparen. Floris van Hest, directeur van de Vogelbescherming:
“Herstel van de natuur is cruciaal en kan geen vertraging meer hebben. Het is niet vijf vóór, maar vijf óver twaalf voor vele op papier beschermde natuurgebieden, de Natura 2000-gebieden. Zo is op de Veluwe het leefgebied van planten en dieren aan het instorten. En zoals uit het rapport ook naar voren komt, staat de natuur in het boerenland zwaar onder druk. Zeker in Nederland. De ooit zo talrijke veldleeuwerik is niet voor niks op heel veel plaatsen in het landelijk gebied verdwenen. Net als veel weidevogels als kievit en grutto. De noodzakelijke basiskwaliteit van de natuur is er in het landelijke gebied eenvoudig niet meer: zelfs spreeuwen hollen achteruit in aantal! Daarom zet Vogelbescherming Nederland zich hard in voor een snelle overgang naar natuurvriendelijke landbouw.”
Vogels die wereldwijd ernstig in verval zijn
- De Zuid-Amerikaanse harpijarend, een van ’s werelds grootste roofvogels. Oorzaak: een combinatie van bosverlies, jacht, stroperij en botsingen met hoogspanningslijnen. Ze zijn in 60 jaar met 50% afgenomen.
- De secretarisvogel, een Afrikaanse roofvogel, ging in 2020 van kwetsbaar naar bedreigd na aantasting van het leefgebied, veroorzaakt door het verbranden van graslanden en intensieve begrazing van vee. Ook worden ze gevangen voor de handel in wilde dieren.
- De kleine florican, of kleine Indische trap, is endemisch voor het Indiase subcontinent. Deze vogelsoort is in 20 jaar met 90% afgenomen, voornamelijk als gevolg van het verlies van graslandleefgebieden en de predatie van zijn kuikens door wilde honden. Er wordt aangenomen dat er minder dan 1.000 volwassen individuen over zijn; ze zijn ernstig bedreigd.
- De Midden-Amerikaanse geelnekamazone is een van de meest gewilde papegaaien in de dierenhandel. De soort is in 30 jaar met meer dan 80% afgenomen, voornamelijk als gevolg van stroperij en de uitbreiding van landbouw; sinds 2022 ernstig bedreigd.
- De Bahama-grasmus werd in 2019 zwaar getroffen door orkaan Dorian, die vooral op Grand Bahama, 95% van zijn leefgebied vernietigde.
.
De oranje lijst voor vogels in Nederland
Nederland telt 78 vogelsoorten die op de Rode Lijst staan. Tegen de tijd dat vogels op de Rode Lijst komen, is het soms al te laat om iets te doen aan de achteruitgang. Met behulp van het EWAP heeft Vogelbescherming Nederland de Oranje Lijst opgesteld. Daarop staan 22 soorten die nog niet aan de criteria van de Rode Lijst voldoen maar waarvan wordt aangenomen dat ze dat in de nabije toekomst wel zullen gaan doen. Lees hier meer over de Oranje Lijst (pdf).
Het feit dat bijna de helft van alle vogelsoorten achteruitgaat en een op de acht met uitsterven wordt bedreigd, bevestigt dat we in een biodiversiteitscrisis zitten. Het vereist actie op elk niveau, van lokaal tot mondiaal, van individu tot samenleving.
Bronnen:
©AnimalsToday.nl Marianne Miltenburg
