Je ziet het wel eens boven een weiland: een zwerm spreeuwen die als een balletdanser door de lucht zwiert in de meest prachtige en wonderlijke formaties. Het is fascinerend, want hoe krijgen ze dat voor elkaar zonder tegen elkaar op te botsen? Onderzoekers proberen het precies in kaart te brengen. Een recente studie bevestigt wat al eerder werd gedacht: het draait vooral om snelheidsbeperking.

zwermen
Hoe vogels in zwermen vliegen zonder te crashen | Foto: Pixabay

Spreeuwen vliegen in zwermverband, omdat het veiligheid biedt en soortgenoten de weg wijst naar een slaapplaats en voedsel. Een sperwer op zoek naar een prooi heeft immers meer moeite om een individuele vogel te grijpen als die zich in een wervelende wolk beweegt.

De spreeuw in Nederland

De spreeuw komt in Nederland veel voor, maar neemt wel in aantal af. In het voorjaar broeden de vogels in holle bomen, gebouwen en nestkasten, maar als echte graslandvogel is de spreeuw vaak op de grond te vinden op zoek naar voedsel. Daarin zijn ze niet al te kieskeurig, ze eten graag larven, wormen en insecten, maar soms ook een bes of stukje fruit. In de wintermaanden trekken de vogels richting het zuiden. In doorvoerland Nederland komen spreeuwen uit Noord- en Oost-Europa aan, en vertrekken spreeuwen naar niet al te ver gelegen warmere oorden, in bijvoorbeeld Noord-Frankrijk of Zuid-Engeland. In de winter zijn er veel spreeuwen in ons land, naar schatting tussen de één en drie miljoen dieren.

Snelheidsbeperking

Terug naar de zwermen. Als je gewend bent aan menselijke verkeersstromen op de weg of in de winkelstraat, waar mensen elkaar echt wel in de weg kunnen zitten, vraag je je toch af hoe het deze beestjes lukt om in zulke ingewikkelde formaties te vliegen zonder tegen elkaar op te botsen. Recent onderzoek dat deze maand verscheen in vakblad Nature Communications, bevestigt dat het vooral gaat om  snelheidsbeperking van de individuele vogels. Zij houden allemaal dezelfde vliegstrategie aan, met een gemiddelde snelheid van twaalf meter per seconde en nooit harder dan achttien meter per seconde. Het maakt daarbij niet uit of de zwerm groot is of klein, alle vogels houden zich hieraan.

Nederlands onderzoek

Uit eerder in Nederland verricht onderzoek weten we dat snelheid niet de enige factor is. Een zwerm vogels kent geen centrale leider, de vogels zullen zich dus onderling aan bepaalde spelregels moeten houden om ongelukken te voorkomen. Professor Charlotte Hemelrijk van de Rijksuniversiteit Groningen beschreef al in 2013 hoe spreeuwen zich in groepjes van zeven à acht vogels oriënteren, en op elkaar letten in het bepalen van de koers. Maakt één van hen een bochtje of verandert de vlieghoogte, dan past het groepje eromheen de route daarop aan. En de groepjes daaromheen ook, en zo verder. Het is dit sneeuwbaleffect dat de uitwaaiende en verdichtende patronen van de zwerm als geheel veroorzaakt.

Scholen vissen versus zwermen spreeuwen

Hemelrijk keek ook naar scholen vissen, die in formatie zwemmen om zichzelf tegen roofdieren te beschermen. Die bleken zich in de groep anders op te stellen dan vogels.

“Anders dan bij vissen, verandert de positie van vogels in een zwerm constant. Als de vissen die aan de buitenkant van een bocht zwemmen versnellen, vertragen de binnenste vissen. Zo behoudt iedereen zijn oorspronkelijke positie in de groep en blijft de school langwerpig. Vogels daarentegen draaien individueel. Na de draai zitten zij in een andere positie ten opzichte van elkaar. Vogels die eerst naast elkaar vlogen, vliegen dan achter elkaar. De vogels in een zwerm hebben ook niet allemaal contact met elkaar. Iedere vogel behoort tot zijn eigen groepje, zij letten goed op elkaar en vliegen elkaar achterna.”

Bronnen:

©AnimalsToday.nl Laura Lancée