Sinds juli dit jaar zijn er voor de kust van Spanje en Portugal opvallend veel incidenten gemeld tussen kleine (zeil)boten en orka’s. In sommige gevallen ramden de orka’s daadwerkelijk op de boten in. Onderzoekers proberen het opvallende gedrag van de dieren te verklaren.
De orka (Orcinus orca), met de opvallende zwart-witte kleuren, is een van de bekendste walvisachtigen. Een andere naam voor orka is zwaardwalvis, refererend naar de opvallende grote tot 2 meter hoge rugvin. Deze zeezoogdieren komen voor in alle oceanen en de meeste zeeën, maar hebben een voorkeur voor kustwateren en koelere regio’s. In Nederlandse zeeën zijn ze zeldzaam. Afgelopen maanden stonden orka’s in de belangstelling na meerdere melding van interacties van deze dieren met voornamelijk zeiljachten aan de Gallische kust in Noord-Spanje. Sommige boten werden daarbij door de dieren beschadigd en een aantal moest zelfs naar de haven worden terug gesleept.
De mens profiteert van de orka
De orka heeft een divers dieet, verschillend per ondersoort en gebied, en dit heeft invloed op de migratieroutes van de dieren. Aan de Spaanse kust zijn groepen orka’s die elke zomer vanaf de straat van Gibraltar tot aan Galicië (Spanje) op migrerende scholen blauwvintonijn (Thunnus thynnus) jagen. Orka’s zijn intelligente dieren die jagen in groepsverband. In de steentijd profiteerden mensen al van een van de jaagtechnieken van orka’s. Bij deze techniek werden scholen tonijn door de orka’s richting het Spaanse strand gestuurd. De vissen kwamen daarbij ook op het strand terecht en waren dan een makkelijke vangst voor de mensen. Nog steeds kan men aan de hand van de locatie van groepen orka’s vissen, zoals tonijn, opsporen.
Interactie tussen orka en vissersboot
In de afgelopen decennia hebben orka’s een nieuwe jaagtechniek geleerd. Ze halen vis van de lange lijnen van vissersboten. Dit kost de dieren minder energie dan bijvoorbeeld zelf achter de vissen aan te moeten zwemmen tot de vis is uitgeput.
Juan Camiñas, onderzoeker van Instituto Español de Oceanografía (IEO), heeft met zijn collega’s gekeken naar de interactie tussen orka’s en de Spaanse tonijnvisserij in het gebied rondom de straat van Gibraltar. Daarbij komt onder andere naar voren dat het stelen van vis van vislijnen alleen bij bepaalde groepen orka’s voorkomt. Dit komt waarschijnlijk omdat de orka’s in dit gebied meestal voor de rest van hun leven in dezelfde groep samenblijven. Hierdoor wordt de kennis en ervaring dus ook alleen binnen de groep doorgegeven. Verder kwam naar voren dat orka’s vissersboten lijken te herkennen. Ze cirkelen daarbij om de boten heen, wachten tot de lange vislijnen zijn uitgezet en slaan vervolgens toe als de lijnen omhoog worden gehaald. De visser moet het dan doen met het deel van de tonijn wat nog aan de haak zit. Dit gedrag van de orka is specifiek gericht op het verkrijgen van de prooi die aan de haak van de lange lijnen zit.
Incidenten aan de Spaanse en Portugese kust
Afgelopen maanden zijn er meerdere voorvallen geweest in het kustgebied tussen de Straat van Gibraltar en Galicië waarbij orka’s erg dicht bij boten komen. De dieren leken het daarbij bewust op kleine (zeil)boten gemunt te hebben. Sommige dieren botsten voor langere tijd meerdere malen tegen de boten aan en ze richten zich daarbij ook op het roer. Enkele boten werden daardoor dusdanig beschadigd dat ze moesten worden weggesleept.
Orka’s zijn intelligente, speelse dieren en ze schijnen in het algemeen ook geïnteresseerd te zijn in de schroef of het roer van een schip. Rocío Espada, van de Universiteit van Sevilla, bestudeerd de migrerende orka’s al jaren en geeft aan dat de dieren soms in het roer bijten en zich laten meevoeren. Het kan zijn dat de dieren nu hebben ontdekt dat ze in staat zijn om de kleinere boten te vertragen en zelfs te stoppen. De beschreven incidenten zouden dan als spelgedrag kunnen worden gezien. Echter dat groepen orka’s meerdere malen, in sommige gevallen meer dan een uur aan een stuk, tegen een boot aan rammen, kan hiermee niet worden verklaard. Espada geeft daarnaast ook aan dat ze niet eerder heeft meegemaakt dat een orka het roer kapot bijt.
Zwarte Gladis, Witte Gladis en Grijze Gladis
Een opgerichte werkgroep van Spaanse en Portugese deskundigen, Coordinadora para o Estudo dos Mamíferos Mariños (CEMMA), probeert uit te zoeken waarom de orka’s de vaartuigen lijken aan te vallen. Na het bestuderen van foto’s en videobeelden van de ontmoetingen zijn er drie orka’s geïdentificeerd die aanwezig waren bij 61 procent van de incidenten. De drie hebben de code namen Zwarte Gladis, Witte Gladis en Grijze Gladis gekregen. Op recente onderwaterfoto’s is te zien dat twee van de drie dieren, Zwarte Gladis en Witte Gladis, tussen juni en augustus verwondingen hebben opgelopen. Deze verwonding kunnen zijn verworven nadat ze geprobeerd hebben om tonijn van vislijnen te rukken, maar ook door incidenten met een of meerdere boten. In het laatste geval kan het zijn dat ze per ongeluk een bootonderdeel hebben geraakt, maar een andere mogelijkheid is dat ze met geweld zijn verjaagd door vissers die hun vangst proberen te beschermen.
De verwondingen bij de orka’s kunnen ervoor gezorgd hebben dat de ze zich bedreigd voelden. De werkgroep geeft aan dat een aversief incident met een boot aanleiding kan zijn geweest voor dit vreemde en nieuwe gedrag. Bioloog Alfredo López (CEMMA) denkt daarbij dat dit geen wraak is, maar dat ze uit voorzorg handelen. Volgens hem lijkt er geen sprake te zijn van een vooropgezet plan om schade aan boten te veroorzaken, zelfs als er daadwerkelijk schade optreedt, en hebben de dieren verder ook niet de intentie om mensen aan te vallen.
Er bestaan enkele oudere verhalen van zogenaamde aanvallen van orka’s op boten. In die gevallen richtten de dieren zich ook volledig op de boot en hadden ze geen oog voor de opvarenden. Toen waren het vaak op zichzelf staande incidenten. Er zijn in het wild geen gevallen bekend van fatale aanvallen van orka’s op mensen. Dit in tegenstelling tot meerdere fatale aanvallen van in gevangenschap levende orka’s op onder andere trainers. Een voormalig trainer bij SeaWorld gaf al eerder aan dat de dieren na een show lusteloos in hun bassins zwemmen. De dieren zouden uit frustratie en verveling met hun koppen tegen de betonnen wanden botsen. De aanvallen van de orka’s in gevangenschap zijn daarbij mogelijk een manier van afreageren.
.
Stress
Rocío Espada geeft aan dat het rammen op de boten door de wilde orka’s zou kunnen duiden op stress bij de dieren. Zo zouden er de afgelopen periode meerdere kalfjes in netten verstrikt zijn geraakt, iets wat mogelijk stress bij de dieren heeft veroorzaakt. Ook andere wetenschappers denken aan stress als mogelijke verklaring voor het bijzondere gedrag van de orka’s. De wateren bij Gibraltar raken steeds meer vervuild, zijn druk bevaren door vissers die ook op tonijn vissen en dan zijn er nog de boottochten voor toeristen om de orka’s van dichtbij te zien. De orka’s verdedigen mogelijk hun territorium of voedsel. Geopperd is ook dat het te maken met de toename van bedrijvigheid op het water nadat de dieren gewend waren aan een wat rustigere en stillere periode, veroorzaakt door de Covid-lockdown.
.
Toekomst
Bij de incidenten aan de Spaanse en Portugese kust lijkt het te gaan om een specifieke groep orka’s. Het is nog niet duidelijk waardoor de dieren zich nu plots op kleinere (zeil)jachten lijken te richten, maar stress zou een mogelijke verklaring kunnen zijn. Wat er precies voor zorgt dat ze ook het roer beschadigen weet men nog niet. De werkgroep CEMMA hoopt binnenkort met meer antwoorden te komen. Op dit moment is het onduidelijk of volgend jaar hetzelfde kan worden verwacht van de orka’s bij de kust van Spanje en Portugal.
Bronnen:
©AnimalsToday.nl Aurora van de Loo
